Ektopasożyty bydła i trzody chlewnej

Inwazje meszek

Przyczyną inwazji meszek (simulidoza) są muchówki z rodziny Simuliidae. Za najbardziej dokuczliwe uchodzą Simulium argyreatum, S. columbaczense, S. reptans, S. lineatum, S. erytrocephalum, Wilhelmia equina. Są to uskrzydlone, drobne owady z podrzędu komarowatych, osiągające 1-6 mm długości. Pasożytami są wyłącznie samice posiadające aparat gębowy typu gryząco-ssąc, przystosowany do rozrywania skóry i ssania krwi z rany. W nomenklaturze entomologicznej określane jako telmofagi. Z tego względu ukąszenia meszek są bardzo bolesne i trudno się goją. Atakują miejsca słabiej owłosione, o delikatnej skórze – podbrzusze, wymię, wewnętrzną powierzchnię ud i krocze. Rozwój meszek odbywa się w ściśle określonych warunkach środowiskowych. Wymagają czystego, nieskażonego środowiska. Wybierają wody czyste, bieżące, najczęściej strumienie i potoki o kamienistym dnie. W rozwoju meszek występuje przeobrażenie zupełne. Zapłodnione samice w tydzień po nassaniu się krwi składają jaja, przyklejając je (po kilkaset sztuk) na przybrzeżnych roślinach wodnych i kamieniach zanurzonych w wodzie.

Po przeobrażeniach dojrzałe owady wykluwają się pod wodą i otoczone pęcherzykami powietrza wypływają na powierzchnię wody. Czas całkowitego rozwoju w naszych warunkach klimatycznych trwa około 6-8 tygodni. Samice meszek przeżywają do 3 miesięcy. Okres zimowy przeżywają wyłącznie jaja, larwy oraz poczwarki. Meszki występują ogniskowo, głównie na terenach zasobnych w czyste wody bieżące, nad którymi okresowo mogą się masowo pojawiać. Dodatkowo chmary meszek mogą być unoszone przez prądy powietrzne i przemieszczane na znaczne odległości, nawet do kilkudziesięciu kilometrów. Szczególnie niebezpieczne są masowe wylęgi meszek mające miejsce wiosną po pierwszym okresie ocieplenia. Przy sprzyjających warunkach klimatycznych mogą pojawiać się kolejne generacje owadów, lecz te z reguły nie są już tak liczne. Klinicznie najbardziej istotny jest ich pierwszy wylęg z larw i jaj zimujących, ponieważ jest on zsynchronizowany w czasie i ma charakter masowy.

Następuje to zwykle w maju bądź czerwcu. Intensywny atak meszek może zagrażać wtedy życiu zaatakowanych zwierząt. Ich masowe wylęgi związane są z pogodą. Mają one miejsce w porze, gdy po dłuższym okresie ochłodzenia, następuje co najmniej ponadtygodniowe ocieplenie, bez opadów. Meszki są najbardziej aktywne w słoneczne, bezwietrzne dni od rana do popołudnia. Samice aktywnie pokonują odległości do 20 km w jeden dzień i wyczuwają zapach żywiciela z odległości kilku kilometrów. Z odległości kilku metrów orientują się wzrokowo, posiadając predyspozycję gatunkową co do określonego rejonu ciała żywiciela (np. S. lineatum – małżowiny uszne, S. erythrocephalum – podbrzusze). Atakują głównie w okolicy oczu, wciskają się do pyska zwierząt oraz nozdrzy, atakują także okolice odbytu, wymion i narządów płciowych.

Meszki wywołują niepokój, a pośrednio przyczyniają się do zmniejszenia masy ciała zwierząt i spadku produkcji mleka. Raniąc skórę, powodują sączenie się krwi, co umożliwia ślina mająca jednocześnie silne właściwości drażniące, alergizujące i toksyczne. Najczęściej efektami ataku meszek są: niepokój zwierząt, silny świąd, drgawki, chwiejny chód i zmiany na skórze w postaci pokrzywki, grudek i zadrapań. Sporadycznie dochodzi do wystąpienia objawów ogólnych, takich jak: przyspieszenie oddechów, tętna, obniżenia temperatury ciała.

Przy masowych inwazjach (10 000 ukłuć w krótkim okresie czasu) reakcje są tak silne, że prowadzą do śmierci bydła (po kilku godzinach od wystąpienia pierwszych objawów). W miejscach uszkodzonej skóry może dochodzić do wtórnych zakażeń bakteryjnych. Przy plagowym pojawieniu się meszek bydło pada już w ciągu 24 godzin od pokłucia. Toksyna zawarta w ślinie owadów uszkadza naczynia krwionośne, co wyzwala kaskadę objawów klinicznych. Uważa się, że zwierzęta giną nie tylko od toksycznego działania śliny owadów, lecz także z ubytku krwi. U zaatakowanych zwierząt stwierdzano zaburzenia oddechu, drgawki, konwulsje oraz śmierć przez uduszenie, do której dochodzi prawdopodobnie w wyniku obrzęku dróg oddechowych.

Rozpoznanie

Rozpoznawanie inwazji meszek polega na stwierdzeniu sezonowego pojawienia się krwawień na delikatnych i słabo owłosionych miejscach skóry, czasami wystąpienia objawów ogólnych, specyficznego zachowywania się zwierząt na pastwisku oraz obecności meszek na skórze. Zaatakowane zwierzęta bardzo często należy leczyć objawowo, a na obserwowane zmiany skórne zastosować środki antyseptyczne i przeciwzapalne. Jedną z metod zapobiegania inwazji jest przetrzymywanie zwierząt w oborach w okresach masowego pojawiania się meszek i stosowanie repelentów. Zaleca się stosowanie, w okresie poprzedzającym ich wylęg, preparatów z grupy pyretroidów (permetryna, cypermetyryna, cyflutryna, deltametryna) w formule pour-on lub w postaci oprysku. Podobną inwazją muchówek z podrzędu Nematocera jest inwazja kuczmanów.

Kuczmany

Należą one do rodziny Ceratopogonidae, która obejmuje około 40 rodzajów, tych specyficznych muchówek, z czego najbardziej patogenny jest rodzaj Culicoides. Morfologicznie przypominają małe komary. Mierzą zaledwie od 0,8 do 2,4 milimetra długości. Cechują je charakterystyczny uwypuklony tułów oraz cętkowane skrzydła. Są owadami krwiopijnymi z aparatem gębowym tnąco-ssącym. Ślina kuczmanów ma właściwości drażniące i uczulające. Rany pozostałe po ukłuciach goją się wyjątkowo długo, ulegając często wtórnym infekcjom bakteryjnym. Kuczmany do rozwoju potrzebują środowiska wodnego z dużą zawartością materii organicznej. W praktyce są to najczęściej tereny bagienne, torfowiska, a nawet dziuple drzew z niewielką ilością wody. Do rozwoju larwalnego wystarczająca jest woda zalegająca w zagłębieniach terenu lub w pozostawionych sprzętach, np. zalegających oponach.

Rozwój kuczmanów zachodzi z przeobrażeniem zupełnym i trwa kilka miesięcy. Formą zimującą są często larwy. Długotrwałość cyklu rozwojowego powoduje, że masowe pojawianie się kuczmanów ma miejsce dopiero w lecie. Atakują swoje ofiary o świcie, w pochmurne dni, a także wieczorem i nocą. Są pasożytami mało specyficznymi dla gatunku żywiciela. Poza wieloma gatunkami zwierząt inwazja dotyczy również ludzi. Aktywność kuczmanów ma miejsce w pobliżu siedlisk rozwojowych. Powodują bolesne ukłucia oraz, u wrażliwych osobników żywicielskich, alergizację. Wyjątkowo wrażliwe na ukłucia kuczmanów są niektóre konie, u których stwierdza się objawy egzemy letniej, popularnie określanej jako „lipcówka”. Reakcja u bydła jest z reguły mniej nasilona. Natomiast najbardziej istotnym zagrożeniem dla przeżuwaczy ze strony kuczanów jest możliwość transmisji patogenów. Szczególnie groźnym zjawiskiem jest transmisja wirusa choroby niebieskiego języka (Bluetongue Wirus – BTV) oraz form inwazyjnych nicieni z rodzaju Onchocerca. Zwalczanie inwazji odbywa się według takich samych zasad jak innych muchówek (1, 2, 4, 6, 17).