Ektopasożyty bydła i trzody chlewnej

Atak muchy gza częściej odbywa się na zwierzęciu stojącym niż będącym w ruchu, co wywołuje niepokój i panikę w stadzie. Możliwe uszkodzenia mechaniczne, występujące w trakcie takiego zdarzenia, postrzegane są także jako efekt patogennego oddziaływania gzów. Właściwa patogeneza inwazji związana jest z odżywianiem się larw gzów tkankami żywicieli (muszyca). Larwy osiągają rozmiary (w zależności od fazy rozwoju) od 0,7 mm (larwy L1) do 30 mm. (larwy L3). Ich ciało jest łukowato wygięte, zaopatrzone w liczne kolce. Larwy H. bovis w miesiącach zimowych bytują w kanale kręgowym, a kolejny etap rozwoju wiąże się z ich wędrówką pod skórę grzbietu.

Wędrują one wzdłuż gałązek grzbietowych nerwów rdzeniowych (w okolicy lędźwiowej i krzyżowej). Larwy H. lineatum ze ściany przełyku dążą pod skórę okolicy barku i klatki piersiowej. W tym okresie mogą osiągać rozmiary do 16 mm długości i nadal intensywnie rosną. Po linieniu jako larwy L2 wykonują otwór w skórze grzbietu i przechodzą na drogę oddychania tlenowego.

Średnia intensywność inwazji larw pod skórą grzbietu wynosi od 5 do 20 larw. Obserwowano jednak inwazje dochodzące do 200 larw u jednego zwierzęcia. Po ostatnim linieniu, jako larwy L3, mierzą do 30 mm. Kolejnym etapem rozwoju jest wypadanie larw z tzw. podskórnych guzów gzowych i zagrzebywanie się ich w ziemi, gdzie przechodzą w postać poczwarki. Czas przepoczwarzania wynosi od 2 do 6 tygodni, lecz przy ochłodzeniu może się wydłużyć do 10 tygodni. Po zapłodnieniu samice odbywają oblot w celu złożenia jaj i po ich złożeniu giną. Cały okres pobytu larw pod skórą grzbietu wynosi przeciętnie 72 dni. Pierwsze owady dorosłe pojawiają się w rodzimej strefie klimatycznej w drugiej połowie czerwca, a ostatnie w sierpniu lub wyjątkowo we wrześniu.

Inwazja gzów nie zagraża życiu zwierząt, może jednak nieść za sobą przykre konsekwencje. Przypadkowe obumarcie zlokalizowanych w kanale kręgowym larw może grozić niedowładami i porażeniami. Najbardziej widocznym objawem gzawicy jest obecność larw pod skórą grzbietu. Wiąże się ona z bolesnością i spadkiem produkcyjności zwierząt, a obumarłe larwy są przyczyną stanów zapalnych skóry. Również wartość skóry zaatakowanych zwierząt, z uwagi na jej liczne perforacje oraz osłabienie ciągłości tkanek, zdecydowanie spada. Intensywne inwazje powodują wychudzenie zwierząt i zmniejszenie masy ciała, spadek produkcji mleka oraz poubojowe zmniejszenie masy tuszy spowodowane koniecznością usunięcia z jej powierzchni fragmentów tkanek, w których pasożytują larwy. Zmniejszenie masy ciała w wyniku tej inwazji jest oceniane w zakresie od 8,5 kg do 29,8 kg, a czasami nawet na 31,0 kg. Z kolei straty w produkcji mleka ocenia się na 15-19% (11).

Rozpoznawanie

Rozpoznanie w okresie bytowania larw pod skórą opiera się na stwierdzeniu charakterystycznych podskórnych guzów gzowych. W okresie migracji larw i ich obecności w kanale kręgowym możliwe jest zastosowanie testów immunoenzymatycznych, wykrywa się wtedy swoiste przeciwciała w surowicy krwi lub w mleku.

Leczenie i zapobieganie

Aktualne strategie zwalczania gzawicy podkreślają, że najbardziej racjonalne są działania w okresie jesiennym. Akcje powinno się prowadzić od końca września do końca listopada. Z uwagi na brak objawów w tym czasie, zwalczanie powinno obejmować całe stada bądź wytypowane zwierzęta po wcześniejszych badaniach serologicznych. Stosując insektycydy działające systemowo (makrocykliczne laktony), likwiduje się larwy w trakcie wędrówki, zanim osiągną one kanał kręgowy.

Leków nie można stosować w okresie bytowania larw w kanale kręgowym (od końca listopada do końca marca) z uwagi na ryzyko wystąpienia niedowładów i porażeń. Stosuje się: iwermektynę, doramektynę, moksydektynę i eprinomektynę. Zwalczanie gzawicy nastręcza trudności z powodu łatwości przenoszenia się inwazji z terenów endemicznego jej występowania na nowe tereny. Również konieczność leczenia przed pojawieniem się objawów klinicznych (guzów gzowych) oraz przestrzeganie okresów karencji po zastosowaniu większości insektycydów (szczególnie u krów mlecznych) powodują, że właściciele zwierząt bagatelizują problem gzawicy (1, 2, 4, 6, 8).

Muchy

Znacznie częściej występującymi pasożytami zewnętrznymi są inne muchówki należące do rodzin Muscide (muchy właściwe), Calliphoridae (plujkowate) i Sarcophagidae (ścierwice), z uwagi na podobieństwa morfologiczne często określane wspólnie jako muchy. Występują powszechnie w okresie od wiosny do jesieni, niektóre wyłącznie na pastwiskach inne również w oborach i chlewniach. Muchy posiadają, w zależności od rodzaju pobieranego pokarmu, aparat gębowy tnąco-ssący, liżąco-ssący lub kłująco-ssący. Najbardziej znane i najczęściej występujące to muchy właściwe (rodzina Muscide).