Ektopasożyty bydła i trzody chlewnej

Inwazje pasożytów zewnętrznych zwierząt gospodarskich, mimo częstego występowania, nie zawsze spotykają się z należytą reakcją właścicieli zwierząt oraz lekarzy weterynarii. Bagatelizowanie problemu związane jest najczęściej z brakiem ewidentnych objawów klinicznych. Inwazje pasożytnicze, nawet niepowodujące widocznych zmian chorobowych, prowadzą do zaburzenia metabolizmu organizmu żywicielskiego, co w konsekwencji odbija się ujemnie na ich produkcyjności. Jest to szczególnie istotny problem w nowoczesnej masowej hodowli, gdzie nawet niewielkie jednostkowe straty ekonomiczne, w odniesieniu do licznego stada, w dłuższym przedziale czasowym przekładają się na kwoty warte uwagi każdego hodowcy. Dodatkowo znaczne zagęszczenie populacji żywicieli jest czynnikiem istotnie wpływającym na tempo rozprzestrzeniania oraz nasilenie występowania inwazji pasożytów w danym środowisku. Dlatego intensywna masowa hodowla wymaga stałego monitoringu wszelkich patogenów, w tym również pasożytów zewnętrznych.

Prewalencja inwazji ektopasożytów uzależniona jest od wielu czynników zewnętrznych, w tym najbardziej od sposobu utrzymania zwierząt.

Ektopasożyty bydła

W przypadku bydła utrzymanie pastwiskowe stwarza warunki występowania wielu inwazji środowiskowych, jak: gzawice, inwazje much, bąków, meszek czy kuczmanów.

Utrzymanie oborowe ogranicza to zagrożenie, stwarzając (z uwagi na znaczne zagęszczenie zwierząt) warunki do intensywnego rozprzestrzeniania inwazji szerzących się kontaktowo (wszawica, wszołowica, świerzb).

Pastwiskowy system utrzymania zwierząt w przypadku bydła mlecznego spotykany jest coraz rzadziej, natomiast częściej ma zastosowanie w przypadku bydła mięsnego. Ektoparazytozy środowiskowe, szczególnie w kontekście tej grupy zwierząt, mogą stanowić problem również w znaczeniu klinicznym.

Muchówki

Najbardziej powszechnie występującą grupą ektopasożytów są owady pasożytnicze należące do rzędu Diptera (muchówki – dwuskrzydłe). Inwazje przez nie powodowane dotyczą najczęściej zwierząt bytujących poza obiektami zamkniętymi (szczególnie długotrwale przebywających na pastwiskach lub wybiegach). W tej grupie są jednak także nieliczne gatunki muchówek pasożytujące na zwierzętach również w obiektach zamkniętych. Inwazje dwuskrzydłych charakteryzują się określoną sezonowością, co wynika z wymagań środowiskowych dotyczących cykli rozwojowych. Występują powszechnie w okresie od wiosny do jesieni. Niektóre wyłącznie na pastwiskach, inne również w oborach i chlewniach. W obrębie muchówek wyróżnia się dwa podrzędy: Brachycera (krótkoczułkie – muchowate) i Nematocera (długoczułkie – komarowate). Większość z nich to owady krwiopijne, chociaż liczne odżywiają się także tkankami żywicieli. W rodzimej strefie klimatycznej z weterynaryjnego punktu widzenia szczególnie interesujące są rodziny: Oestridae (gzy), Muscide (muchy właściwe), Calliphoridae (plujkowate), Sarcophagidae (ścierwice) i Tabanidae (bąkowate), należące do podrzędu Brachycera, oraz Simuliidae (meszki), Ceratopogonidae (kuczmany) i Culicidae (komary), należące do podrzędu Nematocera.

Większość muchówek nie wykazuje specyficzności wobec żywiciela. Są pasożytami licznych gatunków zwierząt, z człowiekiem włącznie. Taka cecha czyni je wektorami wielu chorób inwazyjnych i zakaźnych, w tym zoonoz. Pewnym wyjątkiem są gzy charakteryzujące się znaczną specyficznością.

Gzy

Nazwą tą określa się liczne gatunki muchówek należące do rodziny Oestridae. Są one  specyficznymi pasożytami z odrębnymi rodzajami i gatunkami dla koni, owiec, bydła bądź wolno żyjących przeżuwaczy. U bydła stwierdza się gzy z rodzaju Hypoderma. Aktualnie, z uwagi na organizację hodowli, jest to już stopniowo zapominana inwazja dotycząca bydła utrzymywanego w systemie pastwiskowym.

Hypodermoza (łac. hypodermosis) jest swego rodzaju „pamiątką” po zarażeniu z poprzedniego roku. Formą pasożytniczą są larwy (od L1 do L3) dwóch gatunków gzów: Hypoderma bovis (giez bydlęcy duży) i Hypoderma lineatum (giez bydlęcy mały), które lokalizują się w tkankach żywicieli. Według aktualnych poglądów inwazja ta klasyfikowana jest jako przykład obligatoryjnej muszycy (myiasis). Dojrzałe muchy gzów nie są postrzegane jako pasożyty z uwagi na niepobieranie pokarmu. Nie mają wykształconego aparatu gębowego. Żyją krótko, zaledwie kilka dni, do kilku tygodni, i w tym czasie po zapłodnieniu jedynie składają jaja. Zasięg ich występowania szacuje się na 14 km od miejsca wyklucia.

Muchy gzów precyzyjnie rozpoznają zapach bydła z odległości wielu kilometrów. Pełny rozwój pasożyta zachodzi w cyklu rocznym. Muchy gza w trakcie oblotu składają jaja na zwierzęciu, przyklejając je do włosów w charakterystycznych miejscach typowych dla gatunku gza. Jaja H. bovis składane są w tylnych partach ciała zwierzęcia, na udach i w okolicy wymienia, natomiast jaja H. l ineatum – na szyi i klatce piersiowej. Po 3 do 7 dniach od chwili złożenia jaj wykluwają się z nich larwy i wykorzystując mikrourazy skóry, przenikają do tkanki podskórnej, a następnie przemieszczają się w kierunku miejsc efektorowych. Dla H. bovis jest to przestrzeń nadoponowa kanału kręgowego, dokąd larwy podążają wzdłuż zakończeń nerwowych. Larwy H. lineatum kierują się do ściany przełyku.