Ektopasożyty bydła i trzody chlewnej

Muchy powodujące obligatoryjne muszyce

Należą tu muchy z rodziny Calliphoridae (plujkowate) i  Sarcophagidae (ścierwice). Najbardziej znana to Lucilia sericata – mucha zielona (inaczej: padlinówka skórnica). Duża mucha (8-14 mm długości) o zasadniczym zielonym zabarwieniu tułowia i odwłoka z niebieskawym połyskiem. Aparat gębowy liżąco-ssący. Jej rozwój trwa około 7 dni, jaja składane są w skupiskach po 50 do 300 w wielu środowiskach, jak: rozkładające się rośliny, żywność (mięso, sery, ryby), zwłoki zwierząt, rany, błony śluzowe naturalnych otworów ciała oraz skóra, zwłaszcza tylnych partii ciała zanieczyszczonych kałem lub moczem. Rozwijające się larwy odżywiają się materią organiczną i zasiedlają żywe organizmy, powodując muszyce skórne, jelitowe lub moczowo-płciowe. Larwy, zlokalizowane w tkankach żywicieli, powodują lokalne stany zapalne oraz są źródłem zakażeń bakteryjnych. Dojrzałe muchy żyją kilka tygodni i odżywiają się sokami roślinnymi lub martwą substancją organiczną.

Do tej kategorii much należy także Calliphora vomitoria – mucha plujka. Owad o długości około 1 cm, tułów z czterema podłużnymi, czarnymi, mało wyraźnymi pasmami, odwłok metaliczno-niebieski. Dorosłe muchy wysysają ropę i krew z ran zwierząt, a składając jaja obok naturalnych otworów oraz ran, powodują muszycę.

Zwalczanie much

Zwalczanie much jest problemem złożonym i powinno odbywać się według określonej koncepcji. Dotyczy to zarówno inwazji oborowej, jak i pastwiskowej. Program zwalczania powinien uwzględniać zastosowanie wielu sfer oddziaływania na owady.

Pierwsza sfera dotyczy oddziaływania fizycznego i są to rozwiązania stosowane najczęściej w pomieszczeniach inwentarskich. Istotne są tutaj regularna pielęgnacja zwierząt i utrzymanie właściwych warunków higienicznych pomieszczeń. Odpowiednie systemy utrzymania czystości, usuwania i kompostowania obornika uniemożliwiają rozwój larw. Zastosowanie lepów nasączonych dodatkowo substancjami wabiącymi ogranicza populację dojrzałych much. Do tej grupy działań zaliczamy też zastosowanie lamp owadobójczych opartych o promieniowanie UV oraz porażającym działaniu elektryczności.

Druga sfera oddziaływania to zwalczanie biologiczne – najmniej znane i doceniane. Najbardziej widocznym tego przejawem jest obecność jaskółek zjadających olbrzymie ilości much, przyczyniając się do ograniczania populacji rodzicielskich owadów.

Trzecia sfera, mająca największe zastosowanie, to działanie chemiczne – czyli stosowanie insektycydów. Zwalczając muchy, należy zróżnicować działanie owicydne i larwicydne preparatów oraz działanie bójcze wobec dojrzałych owadów. Zwalczając formy larwalne, możemy stosować inhibitory syntezy chityny, jak: cyromazyna, diflubenzuron, dicyclanil, hexaflumuron, triflumuron oraz analogi hormonów juwenilnych jak methopren. Działanie larwicydne wykazują również toksyny bakterii Bacillus thuringensis. Do eliminacji form dojrzałych służą preparaty (insektycydy) eliminujące je bezpośrednio. Zwalczanie much w oborach polega na stosowaniu insektycydów z grupy pyretryn, pyretroidów i karbaminianów.

Stosuje się je w formie oprysków, nasączonych lepów lub zawiesin do malowania pewnych elementów obory, np. ram okiennych. W obiektach inwentarskich muchy i ich larwy należy zwalczać już na początku sezonu, co ogranicza dalsze ich namnażanie. Zwalczanie much na pastwiskach polega na stosowaniu nasączonych pyretroidami kolczyków. Substancja czynna jest uwalniana od 4 tygodni do kilku miesięcy. Ten sposób zapewnia długie działanie repelentne i bójcze. Istnieje jednak obawa, że zwierzę może stracić kolczyk podczas wypasania i stanie się bezbronne wobec inwazji owadów. Innym rozwiązaniem jest stosowanie pyretroidów oraz makrocyklicznych laktonów w formule Pour-On (1, 2, 4, 6, 8, 10, 12, 17, 18).

Bąkowate

Bydło atakowane jest także przez muchówki należące do rodziny Tabanidae (bąkowate) z rodzajami: Tabanus (bąki), Chrysops (ślepaki) i Haematopoda (jusznice). Bąkowate to duże, krępej budowy ciała owady osiągające do 3 cm długości, z charakterystyczną szeroką, wypukłą, trójkątną głową, zwyczajowo określane również jako muchy bydlęce lub muchy końskie. Pasożytami są wyłącznie samice. Posiadają tnąco-ssący aparat gębowy umożliwiający odżywianie się krwią. Są pasożytami mało specyficznymi, atakują wiele gatunków zwierząt oraz człowieka. Ich rozwój zachodzi w wilgotnym i bogatym w materię organiczną środowisku, jest bardzo długi i trwa w zależności od klimatu od 1 roku do 3 lat.

Muchówki te występują w miesiącach letnich. Szczególną aktywność wykazują w słoneczne, suche i bezwietrzne dni. Żyją krótko, zaledwie 3-4 tygodnie. Wielokrotnie w krótkich odstępach czasowych atakują zwierzęta, głównie na pastwiskach. Ich szczególna dokuczliwość jest związana z toksycznością śliny i bolesnością ukłuć. Atakowane zwierzęta niepokoją się, a w miejscach pobierania krwi obserwuje się świąd skóry. Poza oddziaływaniem bezpośrednim, z uwagi na częstą zmianę żywiciela, są one istotnym transmiterem wielu chorób bakteryjnych, wirusowych i pierwotniaczych. Rozpoznawanie inwazji opiera się na stwierdzeniu owadów na zwierzętach i w środowisku. W zapobieganiu inwazji w okresie masowego występowania owadów można stosować naskórnie preparaty zawierające pyretroidy (1, 2, 4, 6, 19).