Zapobieganie ciąży u suk i kotek – współczesne możliwości

Androgeny

W celu kontroli płodności u suk i kotek zastosowanie znajdują zarówno naturalne, jak i syntetyczne androgeny. Mechanizm działania antykoncepcyjnego jest podobny do progestagenów i polega na zablokowaniu wydzielania gonadotropin poprzez sprzężenie zwrotne ujemne osi podwzgórze-przysadka. Dodatkowo podanie androgenów może spowodować spadek funkcjonalnej odpowiedzi tkanek docelowych na estrogeny, ze względu na jednoczesne występowanie w ich obrębie receptorów androgenowych i estrogenowych.

W jajnikach zwierząt poddanych terapii obserwuje się pęcherzyki pierwotne oraz wzrastające, jednak nie dorastają one do wielkości wymaganej do owulacji. W celu uzyskania jak największej efektywności zaleca się rozpoczęcie terapii w pierwszej połowie anoestrus. Nie zaleca się stosowania preparatów androgenowych u zwierząt młodych, przed ukończeniem 7. miesiąca życia, ze względu na możliwe zaburzenia w zamykaniu się nasad kości długich. Testosteron oraz jego estry w iniekcjach domięśniowych stosuje się w dawce 25 mg/kg co 4-6 tygodni. W przypadkach podawania doustnego metylotestosteron podaje się codziennie w dawce 0,25-0,5 mg/kg lub raz na tydzień w dawce 25 mg/psa. Zablokowanie rui po zakończeniu podawania pochodnych testosteronu może trwać od roku do nawet 2 lat.

Miboleron to syntetyczny androgen, który również znalazł zastosowanie w wywoływaniu blokady rui u suk. Terapię z użyciem miboleronu powinno się rozpocząć przynajmniej 30 dni przed spodziewanym proestrus, w przeciwnym razie pojawienie się kolejnej rui może nie zostać zahamowane. Dawkowanie miboleronu w dużej mierze zależy od masy ciała i rasy zwierzęcia. Najwyższe dawki, 180 μg dziennie, powinny być stosowane u owczarków niemieckich oraz ich krzyżówek. Podawanie 30-180 μg/dzień zalecane jest w przypadku suk innych ras o masie ciała mieszczącej się w przedziale 12-50 kg. Lek podawany jest raz dziennie, doustnie. Nie zaleca się stosowania preparatów z miboleronem u suk przez czas dłuższy niż 2 lata, jednak część autorów twierdzi, że bezpieczny okres stosowania wynosi nawet 5 lat (2, 3). Okres dzielący ostatnie podanie miboleronu i moment wystąpienia pierwszej spontanicznej rui waha się od 7 do 200 dni.

Androgeny nie powodują proliferacji komórek endometrium, przez co uznawane są za leki stosunkowo bezpieczne pod względem prognozowanej płodności po zaprzestaniu stosowania (2). Należy jednak mieć na uwadze, że długotrwałe stosowanie miboleronu może prowadzić do wystąpienia włókniaków macicy oraz atrofii, zarówno endometrium, jak i błony śluzowej pochwy. Część autorów nie zaleca stosowania substancji z tej grupy u zwierząt przeznaczonych do rozrodu (3). U kotek miboleron był stosowany doustnie w dawce 50 μg raz dziennie. Ze względu na niewielkie różnice pomiędzy dawką efektywną a dawką toksyczną stosowanie miboleronu u kotów nie jest zalecane. Przy długotrwałym stosowaniu androgenów do najczęściej spotykanych objawów niepożądanych zalicza się występowanie przerostów łechtaczki (dwu-, trzykrotne zwiększenie wielkości), maskulinizacji suk oraz zapaleń pochwy. Przerosty łechtaczki obserwuje się u 15-20% psów poddanych terapii. W przypadku zastosowania leku u suk ciężarnych może dojść do maskulinizacji żeńskich płodów, z tego względu nie jest zalecane podawanie w czasie ciąży.

U części zwierząt poddanych leczeniu obserwowano problemy z nietrzymaniem moczu, znaczenie moczem oraz występowanie intensywnego zapachu ciała. Problem przykrego zapachu może również występować w efekcie przeładowania zatok okołodbytowych, powstającego w związku z przedawkowaniem leku. Sporadycznie występuje intensywne łzawienie, natomiast część zwierząt może wykazywać zachowania agresywne. Nie zaleca się stosowania androgenów u pacjentów ze stwierdzonymi nowotworami androgenozależnymi oraz z zaburzeniami funkcjonowania wątroby bądź nerek.

U części pacjentów po terapii z użyciem miboleronu obserwowano występowanie zwyrodnień w obrębie hepatocytów oraz wzrost stężenia parametrów wątrobowych w surowicy. Ze względu na genetyczne predyspozycje do występowania chronicznego postępującego zapalenia wątroby u Bedlington terierów, powinno się u tej rasy odstąpić od terapii przy użyciu pochodnych testosteronu. U niektórych zwierząt obserwowano obniżenie reakcji organizmu na wpływ hormonu adrenokortykotropowego (ACTH).