Zapobieganie ciąży u suk i kotek – współczesne możliwości

Progestageny

Do najczęściej stosowanych farmakologicznych środków antykoncepcyjnych należą progestageny, dostępne na rynku zarówno w formie preparatów do stosowania doustnego, jak i parenteralnego (podskórne lub domięśniowe). Wyróżniamy preparaty zawierające octan medroksyprogesteronu (MPA-medroxyprogesterone acetate), octan megestrolu (MA-megestrol acetate), octan delmandionu (DMA-delmadinone acetate), octan chlormandionu (CMA-chlormadinone acetate) oraz proligeston (PGS-proligestone).

Działanie wszystkich wymienionych substancji opiera się na blokadzie wytwarzania/wydzielania GnRH z podwzgórza na drodze ujemnego sprzężenia zwrotnego (2). Następstwem tego procesu jest zahamowanie rozwoju pęcherzyków jajnikowych, a w efekcie zapobieganie owulacji. Należy również wspomnieć, że progestageny działają hamująco na produkcję estrogenów, dzięki czemu hamują objawy rui, dodatkowo utrudniając transport plemników w drogach rodnych (3). Uzyskany efekt oraz czas jego trwania zależy od fazy cyklu w momencie podania. W przypadku zastosowania leku w okresie bezpośrednio poprzedzającym proestrus przesunięcie rui będzie krótkotrwałe, natomiast przy rozpoczęciu leczenia w fazie anoestrus uzyskany efekt będzie długotrwały. Do zablokowania (wytłumienia) rui dojdzie, gdy preparat zostanie podany w proestrus. Należy zaznaczyć, że stosowanie preparatów progestagennych powinno być raczej odradzane przy już rozpoczętej rui.

Octan medroksyprogesteronu

Octan medroksyprogesteronu jest jednym z najczęściej stosowanych progestagenów zarówno u psów, jak i kotów. Wykazuje on 24-48-krotnie silniejsze działanie hamujące owulację niż progesteron. Na rynku dostępne są preparaty do podawania doustnego oraz parenteralnego o przedłużonym uwalnianiu. W przypadku preparatów iniekcyjnych zalecane dawkowanie dla suk wynosi 50 mg/zwierzę o masie ciała do 45 kg i 75-100 mg/zwierzę o masie ciała przekraczającej 45 kg. Rozpoczęcie podawania preparatu powinno nastąpić w anoestrus.

Kolejne iniekcje należy powtarzać do 6 miesięcy, pamiętając, że stosowanie preparatów zawierających MPA nie jest zalecane przez okres dłuższy niż 2,5 roku. W przypadku kotek rekomendowana dawka wynosi 50 mg/zwierzę, interwały pomiędzy kolejnymi podaniami powinny wynosić 4 miesiące. Należy mieć na uwadze, że zaleca się przerwanie podawania preparatu na okres 2-3 miesięcy po 1,5 roku od pierwszej iniekcji (4). Aktualnie brak jest zaleceń dotyczących metod inicjujących cykl rujowy u samic poddanych leczeniu octanem medroksyprogesteronu. Zdecydowanie przeciwwskazane jest indukowanie cyklu rujowego przy użyciu gonadotropin (FSH, LH) i estrogenów, ponieważ związki te po połączeniu z progesteronem teoretycznie mogą podwyższać ryzyko rozwoju hiperplazji endometrium (1).

W przypadku stosowania preparatów doustnych u suk w celu przerwania trwającego oestrus zaleca się podawanie MPA w dawce 10-20 mg/dzień przez 4 kolejne dni od rozpoczęcia krwawienia, a następnie 5-10 mg przez kolejne 12 dni., W celu odroczenia rui zaleca się podaż w dawce 5-10 mg/dzień przez cały pożądany okres (5). W celu zablokowania rui konieczne jest podawanie MPA w dawce 1,0-2,0 mg/kg/dzień przez kolejne 4 dni, a następnie 0,5-1,0 mg/kg przez 12 dni (2). U kotek, w celu blokowania cyklu, zaleca się stosowanie preparatów doustnych zawierających octan medroksyprogesteronu w dawce 5 mg/zwierzę, podawanych raz w tygodniu. Ze względu na zwiększone ryzyko wystąpienia skutków ubocznych nie zaleca się stosowania MPA doustnie w dawkach większych niż 3 mg/kg/dzień (2).

Niskie dawki mogą być względnie bezpiecznie stosowane u kotów, a wyższe zwiększają ryzyko i nasilenie działań niepożądanych. W badaniach prowadzonych przez Romagnoli (2015) wykazano, że doustna dawka MPA wynosząca 0,01 mg/kg, podawana co 24 h przez 12 miesięcy, hamuje oestrus u kotek skutecznie i bezpiecznie (6). Schemat ten nie znalazł jednak zastosowania w codziennej praktyce. Suki nie powinny być przeznaczane do rozrodu przed wystąpieniem drugiej, prawidłowej cieczki po podaniu produktu. Najczęściej pierwsze krycie po zaprzestaniu stosowania leku ma miejsce po około roku. Należy pamiętać, że leki zawierające MPA mogą wywoływać wzrost aktywności niektórych enzymów wątrobowych oraz podwyższenie poziomu cholesterolu we krwi. Octan medroksyprogesteronu rzadziej niż octan megestrolu wywołuje skutki uboczne (7).