Jubileuszowa konferencja Polskiego Stowarzyszenia ds. Mastitis

Tylko jedno wydarzenie 15 września 2023 r. mogło przebić swoją rangą premierę debiutanckiego singla zespołu Pökitzø (Do Nieba) oraz półfinał Mistrzostw Europy siatkarzy, w którym Polska pewnie pokonała Słowenię. Tym wydarzeniem była jubileuszowa, już dziesiąta, konferencja Polskiego Stowarzyszenia ds. Mastitis.

Dzień ten zapisał się w historii jako ten, w którym Stowarzyszenie stało się nastolatkiem, podkreśliły to również frekwencja (ponad 300 osób), oprawa (o tym później), a przede wszystkim bardzo wysoka jakość wykładów, na których trudno było wypatrzeć wolne miejsca. Tak właśnie wyglądała X Międzynarodowa Konferencja Stopmastitis.pl, która miała miejsce 15-16 września 2023 r. w Hotelu Windsor w Jachrance.

Początek, który poprowadzili lek. wet. Tomasz Jankowiak oraz dr n. wet. Michał Pochodyła, dotyczył historii Stowarzyszenia, osiągnięć i planów. Przypomniano również partnerów, dzięki którym konferencja może się odbywać i dzięki którym stowarzyszenie się rozwija: Hipra, Zoetis, Vetoquinol, Elanco, Schaumann, Cid Lines, Vet Expert, De Laval – to firmy, które swoim wsparciem pozwalają na funkcjonowanie i działanie Stowarzyszenia na coraz wyższym poziomie (rok do roku frekwencja podczas konferencji jest coraz liczniejsza, a oceny uczestników coraz wyższe).

Pierwszy dzień wykładów rozpoczął prof. Marcin Gołębiewski z SGGW Warszawa, który przedstawił najświeższe informacje i prognozy dotyczące rynku mlecznego. Wykład wskazywał kierunek i dawał konkretny program dla hodowców i lekarzy, dzięki któremu mogą utrzymywać się oni na bardzo konkurencyjnym i aktualnie dosyć niestabilnym rynku. Po pierwsze – zrównoważona produkcja. Ponadto implementowanie innowacji technologicznych, bardzo duża dbałość o dobrostan, który staje się wiodącym zagadnieniem w hodowli bydła mlecznego. Z tego wynika efektywność ekonomiczna stada, a można osiągnąć ją tylko wtedy, gdy hodowca jest zainteresowany najwyższą jakością mleka. Żeby prowadzić rentowną hodowlę krów mlecznych, farmerzy muszą reagować na trendy – popyt na produkty, ceny, regulacje dotyczące produkcji. W tym potrzebne jest wsparcie techniczne, szkolenia, które prowadzą firmy związane z hodowlą, a także lekarze weterynarii. Tylko wspólne działanie może przynieść efekty i pozwolić na przetrwanie trudnych czasów, a potem na sukcesy, kiedy warunki temu sprzyjają.

O zarządzaniu zdrowiem cieląt w pierwszych dniach życia opowiedziała mgr inż. Izabela Gwincińska z Vet Expert. Wśród wielu faktów i cennych spostrzeżeń znalazły się m.in. uwagi dotyczące krów hipokalcemicznych. Okazuje się, że u cieląt pochodzących od takich sztuk dwukrotnie wzrasta ryzyko biegunek oraz chorób układu oddechowego (między innymi dlatego, że zwiększa się u nich wyraźnie przepuszczalność nabłonka jelitowego). Dają one również siarę o dużo gorszych parametrach niż krowy zdrowe. Wykład dotknął także tematu stresu cieplnego, który, jak się okazuje, może mieć wpływ na cielę już przed jego urodzeniem. Kortyzol pojawiający się u zestresowanej matki przenika przez barierę łożyskową do krwi cielęcia, powodując trwałe zmiany w immunokompetencji i w poziomie odporności na stresory.

Bardzo obszerny wykład o skutecznym zasuszaniu krowy przedstawił niemiecki prelegent, który był po raz kolejny gościem konferencji Stopmastitis.pl – Dirk Breer. Krowy zasuszone okazują się najważniejsze nie tylko z punktu widzenia przygotowania do laktacji i zdrowotności wymienia, ale również decydują o rentowności kolejnej laktacji. Co więcej, decydujące znaczenie mają w tym aspekcie krowy starsze, krowy, które balansują na granicy remontu stada. Zbytnie ufanie statystykom może prowadzić nas do błędnych decyzji, dlatego trzeba rozważnie, z uwzględnieniem konkretnych zwierząt, planować strukturę stada. Musimy zrozumieć, że krowy zasuszone decydują o laktacji, a ta decyduje o zasuszeniu, nie możemy, bazując tylko na suchych liczbach i statystykach, podejmować decyzji, które będą determinowały nasze wybory co do rozwoju stada.

O utrzymaniu zwierząt w obiektach z dojem automatycznym mówiła norweska prelegentka, Sabine Anne-Lie Freneborg. Wykład dotyczył chowu cieląt razem z matkami. Jest to trend zyskujący popularność, chociaż w Polsce obecnie nieczęsto spotykany. Zyskują cielęta, ponieważ rosną szybciej, rozwijają się lepiej i jako dorosłe sztuki uzyskują lepszą wydajność mleczną. Z kolei matki utrzymywane z cielakami mają ograniczoną wydajność, stres separacyjny pojawia się za każdym razem, kiedy krowę oddziela się od cielęcia. Dlatego podejmuje się próby organizacji tego typu utrzymania. Systemy oparte są na modelach czasowego albo pełnego, 24-godzinnego kontaktu.

Można je zorganizować albo przemieszczaniem matek do cieląt, co wydaje się łatwiejsze, albo przemieszczaniem cieląt do matek. Oczywiście tego typu utrzymanie rodzi w stadach inne niż dotychczasowe problemy i ryzyka, ale musimy być przygotowani na to, że kiedyś te rozwiązania będą musiały być przyjęte chociażby ze względów etycznych. Dlatego trzeba skupiać się na rozwiązywaniu problemów, a nie na próbach unikania zmiany systemu. Każde kolejne doświadczenia pomagają kolejnym hodowcom w ich implementacji w stadach, dlatego warto słuchać, pytać. Po to, żeby uniknąć błędów i kiedyś wprowadzić to możliwie najmniej stresująco.

Praktyczny wykład dotyczący chirurgii gruczołu mlekowego, który z wielkim zainteresowaniem został wysłuchany przez lekarzy terenowych, wygłosił lek. wet. Szymon Łazarski. Niezastąpionym narzędziem diagnostycznym stał się w tym aspekcie m.in. aparat ultrasonograficzny, który pozwala szybko i pewnie diagnozować szereg zaburzeń przepływu mleka w wymieniu. Począwszy od hiperkeratozy strzyków, przez zwężenia powodowane przez blizny lub ciała obce, przez niedrożności związane z polipami lub laktolitami, przerosty, ropnie, krwiaki, kończąc na zmianach w obrębie rozety Fürstenberga. Wszystkie te dysfunkcje, odpowiednio diagnozowane, możemy opisać, dedykując im właściwe leczenie i oceniając rokowanie. Szereg technik zabiegowych, takich jak np. teloresektoskopia czy elektrokoagulacja, pozwala na interwencję przy stosunkowo małej inwazyjności.

O MASTATEST, absolutnie nowym rozwiązaniu firmy Vetoquinol, opowiedziała lek. wet. Marta Teperek. Ma ono porównywalną czułość i specyficzność diagnostyczną do standardowych testów laboratoryjnych, opartych na hodowli kultur bakteryjnych, a średnie wartości minimalnego stężenia hamującego (MIC) przyjęte do oceny wrażliwości patogenu na dany antybiotyk są zgodne z globalnymi wytycznymi podanymi przez Clinical and Laboratory Standards Institute. Identyfikacja bakterii opiera się na metodzie kolorymetrii i pozwala na otrzymanie wyników w ciągu 24 godzin (łącznie z oceną wrażliwości na antybiotyki). I możemy badać cztery próby w tym samy czasie.

Dr n. wet. Jacek Mrowiec z firmy Hipra przedstawił temat dotyczący optymalizacji odporności u jałówek ras mlecznych. Nie tylko wiek pierwszego wycielenia (optymalnie 22-24 miesiące) ma znaczenie. Okazuje się, że najważniejszym problemem, powodującym największą śmiertelność u cieląt, są choroby układu oddechowego. Według badań 23% jałówek dotkniętych BRD nie dożywa pierwszego wycielenia, a 30% pierwiastek − drugiej laktacji. Dlatego kolosalne znaczenie mają dobór oraz realizacja odpowiedniego programu szczepień. Trzeba pamiętać, że w zależności od patogenu mamy różny czas trwania przeciwciał matczynych, a mnogość szczepień powoduje, że musimy bardzo uważnie planować ich kalendarz i potem rzetelnie go realizować, pamiętając o czynnikach, które ingerują w układ immunologiczny naszych zwierząt.

Doniesienia z Hiszpanii dotyczące selektywnej terapii zasuszeniowej przedstawił w bardzo interesującym wykładzie Leon Luis, DVM Zoetis, opisując szerokie doświadczenia ze swojego kraju. Konieczność ograniczania użycia antybiotyków oraz rozwiązania prawne przyjęte w tej kwestii przez Komisję Europejską powodują poszukiwanie rozwiązań na każdym etapie hodowli i w każdej jej fazie. Wyniki, które poznaliśmy, pozwalają wykorzystać pomysły i ich realizację w naszej codziennej pracy. Prowadzony od ponad 6 lat program selektywnej terapii na grupie ponad 700 zwierząt nie wykazał znaczącej różnicy w efektach zasuszenia u krów, u których stosowano antybiotyk oraz czopy dowymieniowe, w porównaniu do grupy, w której stosowano same czopy.

Kolejny wykład należał do lek. wet. Moniki Ruskowskiej, członkini Stowarzyszenia, która szczegółowo i interesująco opowiedziała o technologii genomowej stosowanej w rozrodzie, dzięki czemu mamy wpływ na zdrowotność krów w stadzie. Przede wszystkim wprowadzenie genomiki odwróciło trendy genetyczne z zerowych na korzystne w kontekście zdrowotności oraz długowieczność zwierząt. Selekcja genomowa pozwala na korzystniejsze i szybsze zmiany w pożądanym kierunku, który może dotyczyć praktycznie każdego ocenianego parametru krowy. Daje to możliwość rozwoju stada w zaplanowany sposób. Dzięki genomice zwiększamy dokładność oceny wartości hodowlanej, zwiększamy intensywność selekcji, zmniejszamy odstęp międzypokoleniowy, a także przyspieszamy, na niespotykaną dotąd skalę, postęp hodowlany. Ponadto dzięki genomice możemy pracować nad cechami, które wcześniej były dla nas nieosiągalne: płodnością, długowiecznością, oszczędnością paszy (co jest powiązane z mniejszą produkcją gazów cieplarnianych).

Na zakończenie pierwszego dnia wykładowego otrzymaliśmy od Pawła Panasiuka z Biofarmtech szereg wskazówek i cennych informacji dotyczących najczęstszych przyczyn przypadków mastitis w zależności od stosowanego w danym stadzie systemu doju. Trzeba pamiętać, że większość nowych przypadków mastitis w stadzie jest spowodowana innymi przyczynami niż dojarka. Niemniej sposób, technika doju oraz szeroko rozumiana jakość i sprawność sprzętu udojowego mają niebagatelne znaczenie. Odpowiednie podciśnienie, prawidłowa pulsacja, nieuszkodzone i dobrze dobrane gumy strzykowe (pamiętajmy, że to one jako jedyne mają kontakt ze strzykiem podczas doju), zaburzenia drożności systemu oraz do znudzenia przypominana rutyna doju mają olbrzymią rolę w utrzymaniu wymion zdrowo albo załamaniu tego stanu.

Drugi dzień wykładów rozpoczęli goście: Pani Marzena Trajer (Dyrektor Biura Analiz i Strategii Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa, Pan Franciszek Nowak (Prezes Zarządu Polskiego Towarzystwa Rolniczego) oraz Pan Jarosław Malczewski (Prezes Polskiej Grupy Mleczarskiej). Dowiedzieliśmy się między innymi, że pogłowie krów mlecznych w grudniu 2022 r. liczyło w UE 20,1 mln sztuk, z czego udział Polski stanowił około 10%. Polska jest przy tym trzecim producentem mleka w UE-27 (9% produkcji unijnej) oraz dwunastym na świecie (2% produkcji światowej). Liczba gospodarstw utrzymujących krowy zmniejszyła się w Polsce w przeciągu 20 lat o ponad 80% i wynosi obecnie 143,6 tys.

W dalszym ciągu przeważająca ich część, bo ponad 95%, to gospodarstwa małe, liczące do 50 krów. Największe, liczące powyżej 200 sztuk, stanowią zaledwie 0,3% wszystkich stad. Mimo to ich udział w pogłowiu krów sięga aż 8%. Na koniec Pan Jarosław Malczewski przedstawił kilka analiz ekonomicznych, z których wynika, że z roku na rok wzrasta wartość importu polskich produktów mlecznych, a zwłaszcza mleka w proszku, lodów, sera świeżego oraz masła. Obniżył się natomiast wolumen eksportu serów dojrzewających, kazeiny oraz mleka płynnego i śmietany. Pokazuje to cenne dla producentów oraz przetwórców mleka trendy i wskazuje, gdzie szukać rynków zbytu.

Lek. wet. Marcin Kocik z firmy Elanco w porywającym wykładzie przedstawił zagadnienie stresu cieplnego, który jest zjawiskiem coraz trudniejszym do opanowania, a redukcja którego pozwala zdecydowanie poprawić wszystkie parametry zdrowotności krów. Stres cieplny w przemyśle hodowlanym jest głównym ograniczeniem dla wydajnej produkcji białka zwierzęcego i dla bezpieczeństwa żywnościowego.

W Stanach Zjednoczonych sam spadek produkcji w okresie stresu cieplnego powoduje roczne straty na poziomie 1,2 mld dolarów. Z powodu postępujących zmian klimatycznych straty produkcyjne i, co za tym idzie, ekonomiczne, powodowane stresem cieplnym z roku na rok zwiększają się. Wystarczy odpowiedzieć na dwa pytania, żeby dostać wstępną odpowiedź na pytanie, czy stres cieplny dotyczy naszego stada. Czy krowy produkują tyle samo mleka latem i zimą? Czy krowy zachodzą w ciążę w ten sam sposób latem-jesienią i zimą-wiosną? Konsekwencje stresu cieplnego dotyczą zarówno zdrowia (między innymi poprzez ogromny negatywny wpływ na odporność), jak i hodowli ogólnie, ale przede wszystkim widać je po pojawiających się problemach z rozrodem oraz produkcją mleczną.

Oczywiście jest szereg parametrów pozwalających ocenić, czy mamy w stadzie problem: tempo oddechów (powyżej 60/min uważane jest za zbyt wysokie), sapanie, pocenie się, miejsca leżenia (wyszukiwanie chłodnych miejsc, zacienionych), wydłużony czas stania, zmniejszona ruchliwość, wzrost zużycia wody czy pobieranie pokarmu w godzinach chłodnych. Biorąc pod uwagę, że najważniejsze składniki stresu cieplnego to promieniowanie cieplne, prędkość powietrza, temperatura powietrza oraz wilgotność otoczenia, możemy określić najważniejsze czynniki, które pomogą nam ograniczyć te ryzyka. Są nimi przede wszystkim zapewnienie zacienionych powierzchni, gdzie krowy mogą przebywać, zapewnienie ruchu powietrza (często mechanicznie za pomocą pionowych lub poziomych wiatraków), a także zraszanie i zapewnienie maksymalnie dużej i łatwo dostępnej dla zwierząt ilości wody.

Ostatni wykład poprowadził niespodziewany gość, który poruszył tematykę nie do końca związaną ze statutową działalnością Stowarzyszenia, ale wpisującą się w najważniejszy z kierunków, w którym podążamy, czyli profilaktykę, tym razem w bardzo ważnej, często zaniedbywanej, ale absolutnie aktualnej dziedzinie. Dr n. med. Michał Lewandowicz, kierownik oddziału Breast Cancer Unit ze szpitala im. Mikołaja Kopernika w Łodzi, wygłosił wykład dotyczący choroby XXI wieku, nowotworów u ludzi, skupiając się na swojej specjalizacji, czyli na nowotworach piersi u kobiet. Nowotwory są przyczyną 25% zgonów w Polsce, a ponad 1,17 mln Polek i Polaków żyje z chorobą nowotworową. Oczywiście są czynniki, które sprzyjają rozwojowi tej choroby (najważniejszym jest palenie tytoniu, które odpowiada za 30% przypadków), ale zachorować może każdy, niezależnie od wieku i płci.

Istnieją możliwości farmakologicznej profilaktyki nowotworów (szczepienia na HPV oraz HBV, a także suplementacja witaminy D i, jak się okazuje, wpływająca na raki skóry aspiryna), mamy również możliwość wykonywania badań, które mają kolosalną rolę we wczesnym wykryciu, a co za tym idzie, wcześniejszej i skuteczniejszej możliwości reakcji – kolonoskopia, mammografia, cytologia. Przedstawione badania oraz praktyka doktora Lewandowicza pozostawiły kilka przemyśleń. Pierwszym jest to, że rak to nie wyrok, chociaż trzeba podjąć szybkie i intensywne działania, kiedy tylko pojawia się ryzyko jego wystąpienia. Drugim, zdecydowanie najważniejszym, jest to, że diagnostyka oraz profilaktyka dają nam szansę na pokonanie tej, określanej wręcz jako cywilizacyjnej choroby, powrót do normalnego, komfortowego życia.

Nie sposób pominąć w tej krótkiej relacji fantastycznego wieczoru, który tradycyjnie miał miejsce po pierwszym dniu wykładowym. Uroczysta kolacja, doskonały program stand-up jednej z największych gwiazd tego gatunku – Rafała Rutkowskiego, oraz pełen energii i bardzo wysokiej jakości koncert zespołu Boogie Night, znanego z poprzednich edycji Stopmastitis (tym razem dodatkowo wzbogaconego udziałem sekcji dętej), wprowadził uczestników w nastrój zabawy, który trwał od pierwszego do ostatniego dźwięku muzyki.

Nie było osoby, która nie dałaby się porwać cudownej atmosferze tego wydarzenia. W jego trakcie miała miejsce bardzo ważna i bardzo miła chwila, gdy członkowie zarządu wręczyli partnerom Stowarzyszenia statuetki zaprojektowane specjalnie na tę okazję w podziękowaniu za 10 lat rzeczowej współpracy, która skutkuje wzrostem świadomości hodowców, wzrostem skuteczności lekarzy i buduje olbrzymią społeczność spotykającą się nie tylko po to, żeby wymienić doświadczenia, ale również po to, żeby raz do roku spotkać się na najlepszej konferencji w Polsce. Już teraz zapraszamy za rok na XI Międzynarodową Konferencję ds. Mastitis.

lek. wet. Paweł Pardyka
lek. wet. Grzegorz Pawlak
Polskie Stowarzyszenie ds. Mastitis