Moja fascynacja żywieniem rozpoczęła się już na studiach – dr inż. Olga Lasek

Opiekunowie i ich nastawienie to ważny aspekt pracy nad powrotem zwierzęcia do prawidłowej kondycji. Jak w ciągu ostatniej dekady zmieniła się świadomość opiekunów, jeśli chodzi o żywienie zwierząt domowych?

Mam wrażenie, że w ciągu ostatnich lat powstało bardzo dużo publikacji na temat przyczyn powstawania otyłości. Bardzo dużo mówi się o prewencji, bo oczywiste jest, że znacznie łatwiej zapobiegać, aniżeli leczyć, dlatego edukacja i uświadamianie o prawidłowym żywieniu oraz konsekwencjach popełnianych błędów żywieniowych wydają się bardzo istotne. Oczywiście wraz z rozwojem medycyny weterynaryjnej chciałoby się odkryć skuteczny preparat czy też lek, który pozwoliłby zapanować nad otyłością, ale obecnie najlepszym rozwiązaniem jest zoptymalizowane, kontrolowane żywienie oraz aktywny tryb życia. Relacje opiekuna ze zwierzęciem oraz zależne od człowieka żywienie i poziom aktywności zwierzęcia niestety są głównymi czynnikami prowadzącymi do otyłości. Zarówno rodzaj oraz ilość podawanej karmy, jak i częstość karmienia czy też nadmierne podawanie smakołyków zaliczane są do podstawowych błędów żywieniowych. Do tego dochodzi wyrażanie uczuć przez karmienie, wynagradzanie nieobecności właściciela przez smakołyki, pozostawianie nieograniczonego dostępu do wysokoenergetycznej karmy podczas nieobecności właściciela i jedzenie z nudów czy ze stresu. Dodatkowo brak zapewnienia odpowiedniej ilości ruchu i zachęcania do aktywności fizycznej determinują pojawienie się problemów związanych z nieprawidłową masą ciała zwierząt.

To, co czasem dziwi opiekunów, to to, że zwierzę z nadwagą i otyłością może zmagać się z niedoborami składników mineralnych i witamin  oraz witaminowymi. Jednak często zdarza się, że niedożywienie dotyka zwierzęta przekarmiane przez opiekunów. Z jakimi niedoborami mamy w tym wypadku do czynienia?

Otyłość jest wynikiem wielu różnych czynników, ale często wynika z przekarmiania, zwłaszcza wysokokalorycznymi produktami. Do organizmu dostarczany jest nadmiar energii w wyniku nadmiaru tłuszczu, węglowodanów i dochodzi do zaburzenia proporcji pozostałych składników w dawce. Smakołyki dla zwierząt oraz wciąż stosowane resztki ze stołu nie są zbilansowanymi produktami, w związku z czym przy nadmiarze energii nie dostarczane są odpowiednie ilości witamin, składników mineralnych i często aminokwasów oraz niezbędnych kwasów tłuszczowych. Dłuższy czas stosowania takiego żywienia skutkuje niedoborami wybranych składników i zaburzeniami. W otyłości pojawiają się liczne zmiany metaboliczne związane ze zmianą metabolizmu węglowodanów i tłuszczu, związane z podwyższonym lub wysokim stężeniem glukozy, insuliny, trójglicerydów, cholesterolu i leptyny, podwyższonym skurczowym ciśnieniem krwi. Związek otyłości z zaburzeniami metabolicznymi wynika z tego, że tkanka tłuszczowa pełni funkcję organu endokrynnego wydzielającego wiele substancji nazywanych adipokinami. Wpływają one na funkcję sąsiadujących tkanek i organów, np. wątroby, serca, nerek, szpiku kostnego, płuc oraz naczyń krwionośnych. Większość adipokin działa prozapalnie, a ponieważ ich ilość jest zwiększona u osobników otyłych, stanowią istotny czynnik promujący rozwój wielu chorób.

Wśród badań, które mogą dostarczyć nam sporej ilości danych na temat żywienia zwierzęcia, są badanie kału oraz uważne przyjrzenie się okrywie włosowej pacjenta. Jakie informacje istotne dla żywieniowca możemy pozyskać podczas ich wykonania?

Opiekun na co dzień może obserwować poprawność żywienie poprzez ocenę kału, wygląd, jak również zachowanie psa. Do oceny kału służą specjalistyczne skale, które powstały na wzór skali bristolskiej dla ludzi. Pozwalają określić konsystencję, kolor, kształt oraz ilość wydalanego kału. Prawidłowy kolor kału psów to brązowy. Inna barwa może świadczyć o nieprawidłowościach, np. szary kał może być wynikiem zbyt wysokiego udziału kości w dawce lub stosowania karm z udziałem mączek mięsno-kostnych. Czarny kał może świadczyć o krwawieniu z przewodu pokarmowego i warto wtedy przyjrzeć się, jak funkcjonują wątroba, trzustka czy nerki. Żółty kał świadczy o zbyt szybkim pasażu przez przewód pokarmowy i możliwych problemach z wątrobą, natomiast pomarańczowy może świadczyć o problemach z trzustką. Widoczne cząstki pokarmu informują o problemach z trawieniem czy nietolerancjach pokarmowych. Podobnie zielony kał może być skutkiem zjadania trawy albo dużej ilości zielonych warzyw. Zresztą kał daje też dużo informacji na temat ewentualnych inwazji pasożytniczych. Białe, przypominające ziarenka ryżu cząstki w kale to najczęściej pasożyty. Śluzowaty kał może być przyczyną zapaleń czy infekcji w przewodzie pokarmowym. Widoczne w kale kępy sierści związane są z wygryzaniem przy świądzie, który może wynikać z alergii czy inwazji pcheł.

W odniesieniu do oceny skóry czy sierści, czynniki żywieniowe wpływające na prawidłowy metabolizm są bardzo złożone. Dawka pokarmowa powinna być tak ułożona, aby zawierała wszystkie niezbędne składniki i – co jest szczególnie ważne – w odpowiednich proporcjach. Niedobór choćby jednego składnika może prowadzić do wystąpienia zaburzeń dermatologicznych. Ponadto niedobór lub nadmiar jednego składnika prowadzi do załamania się równowagi innych substancji, co sprawia, że kliniczne objawy są raczej wypadkową wzajemnych relacji niż pierwotnych niedoborów. Do kluczowych składników wpływających na jakość skóry i sierści zaliczamy: białko, kwasy tłuszczowe, cynk, miedź, witaminy A, E, B₂ (ryboflawina), biotyna oraz witamina B₃ (niacyny).

Pokarmy o nieodpowiedniej zawartości białka i energii mogą powodować zaburzenia keratynizacji, depigmentację włosów oraz zmiany w lipidach naskórka i łoju, przez co skóra staje się podatna na bakteryjne infekcje. Mogą również wystąpić upośledzone gojenie się ran i owrzodzenia. Pojawiają się zmiany skórne w postaci plackowatych wyłysień, łamliwości, suchości włosa oraz nadmiernego i wydłużonego linienia. Wyłysieniom towarzyszy tworzenie się krost i nadmierne złuszczanie naskórka na brzuchu i klatce piersiowej.

Kliniczne objawy niedoboru cynku obejmują: wyłysienia, zaczerwienienie skóry, nadmierne złuszczanie nabłonka i powstawanie krost. Włos staje się matowy, pojawia się łojotok. Natomiast niedobór miedzi objawia się hiperkeratozą, utratą normalnego zabarwienia włosów, matową, szorstką sierścią i wyłysieniami. Niedobór niezbędnych kwasów tłuszczowych będzie powodował zmiany w strukturze skóry i okrywy włosowej, m.in suchość i łuszczenie się skóry, utratę jej elastyczności, nadmierną keratynizację, łysienie i matowienie sierści. Zbyt mała ilość witaminy E może prowadzić do szeregu niespecyficznych zmian skórnych, m.in do łojotoku czy stanów zapalnych skóry. Podstawowym objawem niedoboru witaminy A jest nadmierna keratynizacja. Mogą się jednak pojawiać inne zmiany skórne, jak również łojotok. Najczęściej zmiany dermatologiczne są odwracalne po doustnym podaniu kluczowych składników.

Jak powinna wyglądać współpraca specjalisty do spraw żywienia z lekarzem weterynarii, aby przynosiła ona jak najlepsze efekty dla zdrowia i poprawy jakości życia zwierzęcia?

Wiele chorób wymaga specjalistycznego postępowania dietetycznego, przy czym zawsze podkreślam, że praktycznie większość chorób nie jest możliwa do wyleczenia dietą, może poza otyłością, jednak dieta stanowi bardzo istotny element terapii leczenia. Wprowadzenie specjalistycznego postępowania dietetycznego opartego na dowodach naukowych pozwala osłabiać lub likwidować objawy choroby, ograniczać jej rozwój, wspomagać organizm. Bardzo często dieta dostosowana jest do odmiennego przebiegu metabolizmu chorego zwierzęcia, charakteryzuje się odmiennym poziomem kluczowych składników pokarmowych, a co za tym idzie – nie może być stosowana u zdrowych zwierząt. Ważny jest również moment wprowadzenia specjalistycznego postępowania, ale trzeba pamiętać, aby stopniowo zmieniać sposób żywienia. Często opiekunowie, dowiadując się od lekarza weterynarii o potencjalnej chorobie, natychmiast chcą zmienić żywienie. Ja zawsze podkreślam, że pokarm to nie jest lek, nie zadziała natychmiast, a dieta wprowadzona zbyt nagle może zaburzyć obraz diagnostyczny. Po zbyt szybkim wprowadzeniu nowej karmy, często o odmiennym składzie, mogą wystąpić biegunka, osowiałość, nadmierna fermentacja, bolesność, a przecież to objawy wielu chorób. Dieta powinna być wprowadzono po wykonaniu wszystkich badań i po zabiegach diagnostycznych. Co więcej, zwierzę, któremu zaproponujemy nową karmę na etapie wykonywania nieprzyjemnych procedur, może nie chcieć jej spożywać z powodu awersji związanej ze stresem z tego wynikającym. Dietę należy wprowadzać na spokojnie po zakończonej diagnostyce oraz stopniowo, aby przygotować przewód pokarmowy do nowej karmy. Dlatego powinna to być współpraca lekarza, specjalisty żywienia oraz opiekuna, oparta na zaufaniu, a można je zbudować, dokładnie tłumacząc zalecane procedury. Dobrze wyedukowany opiekun to podstawa skutecznej terapii.

Bardzo dziękuję za rozmowę. Czego możemy życzyć Pani Doktor na dalszej drodze zawodowej i prywatnej?

Bardzo proszę, była to dla mnie ogromna przyjemność móc podzielić się z Państwem moimi przemyśleniami. Natomiast odnośnie do życzeń, to chciałabym, aby w pieskim świecie było więcej szacunku i tolerancji dla odmiennych poglądów. Już wiele lat temu wypisałam się z grup dyskusyjnych, ponieważ poziom wypowiedzi niektórych osób, często ukrywających się za anonimowymi linkami, był bardzo agresywny, atakujący, wyśmiewający. Ja doceniam ludzi, którzy mają odwagę publicznie wyrażać swoje zdanie i z takim samym zaangażowaniem, jak wypowiadają swoje słowa, potrafią słuchać, co do powiedzenia mają inni na ten temat. Jako ludzkość powinniśmy dbać o nasze wspólne relacje, a ich podstawą jest dobra komunikacja i wzajemny szacunek.

Rozmawiała: Monika Mańka