Monitorowanie owulacji i wyznaczanie optymalnego terminu krycia u suk

Badanie ultrasonograficzne jajników u suk

Jajniki u suki są niewielkimi strukturami, zwłaszcza w anoestrus, kiedy ich zobrazowanie może być utrudnione. Sondy 7,5 MHz zazwyczaj są wystarczające do przeprowadzenia rutynowego badania, ale w celu bardziej precyzyjnego obrazowania jajników zaleca się stosowanie sond o wyższej częstotliwości – od 8 do 10 MHz (24). Jajniki są na ogół zlokalizowane na wysokości trzeciego lub czwartego kręgu lędźwiowego w okolicy doogonowego bieguna nerek. Prawa nerka zlokalizowana jest bardziej doczaszkowo niż lewa nerka, analogicznie prawy jajnik znajduje się bardziej doczaszkowo niż lewy.

Do badania ultrasonograficznego układu rozrodczego pacjent jest przygotowany w sposób standardowy w celu prawidłowego przeprowadzenia procedury. Obraz ultrasonograficzny poszczególnych struktur układu rozrodczego zmienia się wraz z fluktuacjami poziomu hormonów płciowych oraz faz cyklu. W okresie międzyrujowym (łac. anoestrus) obrazowanie tych struktur może być nieco utrudnione. Podobnie w przypadku suk ras olbrzymich oraz u suk otyłych (1, 10, 25). W ocenie wielkości gonad należy zawsze brać pod uwagę różnice osobnicze oraz masę ciała zwierzęcia.

Obraz ultrasonograficzny prawidłowych jajników jest uzależniony od znajdujących się w ich obrębie struktur – pęcherzyków i ciałek żółtych. Pęcherzyki jajnikowe są zazwyczaj widoczne jako okrągłe, owalne, wieloboczne bezechowe obszary wypełnione płynem. Po owulacji w miejscu pęcherzyków dochodzi do wykształcenia się ciałek krwotocznych, a kolejno ciałek żółtych, które wystają ponad brzeg jajników, powodują powstawanie bardziej nieregularnego, guzkowatego zarysu (26).  Ciałka żółte mają echogenność wyższą w stosunku do pęcherzyków jajnikowych, co wynika z faktu, że są strukturami litymi. Z czasem ciałka żółte przekształcają się w ciałka białawe, co wiąże się z nieznacznym wzrostem ich echogenności (26). Echogenność prawidłowej tkanki jajnika w późnym anoestrus u suk zbliżona jest do echogenności warstwy korowej nerki.

W fazie anostreus jajniki są strukturami owalnymi, homoechogennymi, o echogeniczności zbliżonej do otaczających tkanek bądź nieznacznie hipoechogenne. Prawidłowo zbudowane są z warstwy korowej oraz rdzennej, co w większości przypadków nie jest wyraźnie widoczne w badaniu ultrasonograficznym (1, 25, 26). W fazie proestrus wymiary jajników zwiększają się wraz ze wzrostem pęcherzyków jajnikowych. Są to bezechowe, początkowo cienkościenne (poniżej 1 mm), owalne struktury. Na krótko przed owulacją ściana ulega pogrubieniu wskutek rozrostu tkanki luteinowej do grubości około 1 mm (10) (ryc. 3). W zależności od rasy, średnica przedowulacyjnych pęcherzyków zazwyczaj waha się od 6 do 9 mm. W tym okresie, ze względu na duże rozmiary pęcherzyków, zwłaszcza gdy występują mnogo w obrębie gonady, obserwuje się zmianę kształtu na wieloboczny.

Obraz jajnika bywa wtedy określany jako przypominający wyglądem plaster miodu. Wielu autorów uważa, że przydatność badania ultrasonograficznego w trybie B w celu wykrywania momentu owulacji jest kwestią dyskusyjną ze względu na znaczne podobieństwo obrazu dojrzałych pęcherzyków oraz wczesnych ciałek żółtych. Część badań wykazała, że pęcherzyki jajnikowe tuż przed owulacją i tuż po niej wyglądają bardzo podobnie (27), niektóre pęcherzyki nie zapadają się w czasie owulacji (10, 28, 29), a ponadto po owulacji często pozostają nieowulowane pęcherzyki (10, 30). Już od pierwszego dnia po owulacji krew gromadzi się w młodych krwotocznych ciałach żółtych. Ich wygląd jest czasami bardzo podobny do pęcherzyków jajnikowych przed owulacją. Dlatego bardzo ważne jest wykonywanie co 24-48 h badań ultrasonograficznych jajników w okresie przedowulacyjnym w celu wykrycia owulacji. Należy pamiętać, że codzienne badanie ultrasonograficzne pozwala potwierdzić owulację w ponad 90% przypadków (8).

W badaniu przeprowadzonym przez Levy’ego i Fontbonne’a stwierdzono całkowite zapadnięcie się pęcherzyków tylko u 37,5% suk. U 50% suk utrzymywały się wewnątrzjajnikowe hipoechogenne przestrzenie/„jamki”. Stwierdzono jednak, że miały one inny wygląd niż te obserwowane przed owulacją. W porównaniu z pęcherzykami przedowulacyjnymi są to mniejsze struktury, o nieregularnych ściankach. Dodatkowo, nawet w 45,9% przypadków jajniki suk wykazywały obecność niewyowulowanych pęcherzyków (10). W około 40% przypadków możliwe jest zobrazowanie niewielkich ilości wolnego płynu pomiędzy jajnikiem a torebką jajnika w pierwszych godzinach po owulacji (10).

W ostatnim dziesięcioleciu ocena przepływów w obrębie naczyń jajnikowych była przedmiotem kilku badań. Doniesiono między innymi, że przepływ w obrębie naczyń wewnątrzjajnikowych obrazowany w badaniu Color Doppler/Power Doppler stopniowo wzrasta w okresie proestrus (31). Ponadto, w okresie przedowulacyjnym wybarwienie naczyń krwionośnych wewnątrz jajnika oraz prędkość przepływu krwi w obrębie tętnic jajnikowych ulegały zwiększeniu, natomiast współczynnik pulsacyjności (PI, ang. Pulsatility Index) i wskaźnik oporu (RI, ang. Resistive Index) ulegały zmniejszeniu.

Maksymalną perfuzję we wspomnianych naczyniach obserwowano podczas owulacji i we wczesnej fazie lutealnej. Znaczące różnice w obrębie analizowanych parametrów dopplerowskich stwierdzano 2 dni przed owulacją i 2 dni po niej, natomiast wewnątrzjajnikowy przepływ krwi zmniejszał się stopniowo zgodnie z regresją lutealną (32). Podobne wyniki opublikowali Jurczak i Janowski (33), którzy donieśli, iż ze względu na fakt, że parametry przepływu krwi w obrębie tętnic pozostają podniesione przez okres około 4 dni w okresie okołoowulacyjnym, to badanie to nie pozwala na precyzyjne wykrycie dokładnego czasu owulacji u suk (33).

Ciekawe wnioski wyciągnęli Bergeron i wsp. w wynikach badania opublikowanego w 2013 roku, w którym donieśli, że badanie ultrasonograficzne z wykorzystaniem techniki Color Doppler przeprowadzane raz dziennie było dokładniejsze w identyfikowaniu przedowulacyjnego piku LH niż USG w trybie B i może umożliwić prospektywne określenie momentu owulacji (34) (ryc. 7).

Podsumowanie

W czasie wyznaczania optymalnego terminu krycia oraz monitorowania przebiegu cyklu płciowego u suk warto posiłkować się wieloma dostępnymi metodami w celu pozyskania większej liczby informacji oraz pełnego obrazu stanu klinicznego. Jak wspomniano, wynik badania cytologicznego nie powinien być jedynym wskazaniem do wyznaczenia terminu krycia, ze względu na fakt, że obraz cytologiczny fazy oestrus może pozostawać niezmienny nawet przez kilka dni. Podczas wyznaczania optymalnego terminu krycia badaniem o kluczowym znaczeniu jest oznaczenie stężenia progesteronu w surowicy krwi obwodowej. Oznaczanie stężenia progesteronu – w połączeniu z badaniem cytologicznym pochwy/z ultrasonografią jajników – jest aktualnie najbardziej przydatną metodą wykrywania owulacji i monitorowania prawidłowości jej przebiegu u suk.