Objawy kliniczne związane z niedoborem fosforu u krów mlecznych

Hemoglobinuria poporodowa (PPH) 

Hemoglobinuria poporodowa (PPH) jest bardzo rzadko spotykaną formą niedoboru fosforu u bydła. Jest to zespół zmian warunkowany niedoborem fosforu, który charakteryzuje hemolityczna anemia i hipofosfatemia. Choroba późno rozpoznana i nieleczona bardzo często prowadzi do śmieci zwierzęcia na skutek rozwijającej się hemolizy wewnątrznaczyniowej i pogłębiającej się anemii. Schorzenie to obserwuje się głównie u zwierząt starszych (3.-6. rok życia), występuje najczęściej od jednego do czterech tygodni po porodzie. Główną przyczynę choroby stanowi pierwotny niedobór fosforu prowadzący do obniżenia erytrocytarnej beztlenowej glikolizy, zmian w aktywności 3-fosfoglicerydo-dehydrogenazy, obniżenia stężenia ATP, co w konsekwencji skutkuje rozpadem erytrocytów.

Dominującym objawem klinicznym PPH jest niedokrwistość manifestująca się bladością błon śluzowych, wzrostem częstości uderzeń serca oraz przyśpieszeniem i spłyceniem oddechów. Ponadto chore zwierzęta są niespokojne, występują u nich problemy z utrzymaniem się na nogach (zalegają) oraz oddają mocz barwy brązowoczerwonej (hemoglobinuria), a kał wysuszony o konsystencji twardej. W przypadku braku leczenia zejście śmiertelne następuje po 2-5 dniach od rozpoczęcia choroby (często zmiana zabarwienia moczu jest zauważana przez hodowcę dopiero po 24-48 h).

Objawy małego stopnia mogą ustępować samoistnie do 3-4 tygodni od zmiany barwy moczu. W ww. okresie notowane są zawsze zmiany w apetycie oraz lizawość. Mimo że choroba dotyka pojedynczych zwierząt w stadzie, może przynosić straty ekonomiczne z powodu spadku mleczności, kosztów leczenia i wysokiej śmiertelności. Z obserwacji własnych autorów wynika, że jest ona zawsze wskaźnikiem nierozpoznanych przypadków niedoboru fosforu u innych zwierząt w stadzie.

Trzeba pamiętać, że oprócz niedoboru fosforu PPH jest również powodowana przez niskie stężenie miedzi w surowicy i skarmianie zwierząt roślinami zawierającymi toksyny hemolityczne (krzyżowymi, burakami cukrowymi, kiszonką z zielonki). Czynnikami ryzyka wystąpienia choroby są: okres poporodowy i narastająca laktacja, choroby metaboliczne okresu okołoporodowego (porażenie poporodowe, hipomagnezemia, nadmiar żelaza, cynku) czy choroby przewodu pokarmowego, w tym zasadowica żwacza. Najczęściej w dostępnym piśmiennictwie autorzy zwracają uwagę na to, że po ustąpieniu objawów klinicznych następuje powrót do normy parametrów hematologicznych (1-4).

Podkliniczny niedobór fosforu

Podkliniczny niedobór fosforu może powodować objawy atypowe lub niecharakterystyczne. Ten stan jest często wstępem do rozwoju zalegania lub hemoglobinurii. W przeciwieństwie do zalegania często występuje u krów zmienny lub okresowy brak apetytu. Może pojawić się spadek produkcji mlecznej nawet do 1/3 normalnej wydajności, rodzą się słabe cielęta, a krowy po porodzie mają zaburzenia pragnienia i są osłabione. U niektórych zwierząt występują także objawy przypominające niedobór miedzi (zmiany sierści wokół oczu, na szyi i kłębie) oraz nadmierne rogowacenie w miejscu kontaktu z uwiązem.

Na podstawie własnych obserwacji, doniesień lekarzy i hodowców oraz w oparciu o wyniki badań laboratoryjnych można stwierdzić, że najczęściej w przebiegu tego stanu występuje: okresowo zmienny lub brak apetytu (od 20 do nawet 40% w stadzie), problemy z inwolucją macicy, obrzęk wymienia, kończyn, kulawizny, krwawienia z naturalnych otworów ciała (najczęściej z nosa), obecność krwi w moczu i mleku, zwiększenie ilości komórek somatycznych w mleku i stłuszczenie wątroby. Niestety objawy te są często łączone z innymi chorobami, mają różne nasilenie, a dodatkowo w konkretnym stadzie pojawiają się tylko wybrane z nich. Diagnostyka jest trudna, albowiem związany z niedoborem spadek mleczności może być nieznaczny i jest często bagatelizowany. W wielu stadach po wykryciu niedoboru i wdrożeniu leczenia produkcja mleka wzrosła nawet o ¼. Dopiero wtedy właściciel przekonał się o istotności tego problemem (5, 11).

Podsumowanie

Na koniec tego opracowania należy wspomnieć o zespole zalegania okołoporodowego. Stan ten łączy się nierzadko z niedoborem fosforu, ale w rzeczywistości termin ten określa wszystkie problemy zdrowotne prowadzące do tego, że krowa przebywa w pozycji leżącej i nie chce się podnieść. Etiologia może być złożona i różnoraka – przyczyną może tu być złamanie miednicy po porodzie, ochwat racicowy etc. i oczywiście niedobór Pn. Najczęściej jednak wymienia się: niedobór wapnia (porażenie poporodowe), nadmiar białka – tzw. „przebiałczenie”, zaleganie okołoporodowe, zespół tłustej krowy (stłuszczenie mięśni, nierozpuszczalne chelaty), uszkodzenie nerwów, mięśni i kości oraz niedobór selenu.