Objawy kliniczne związane z niedoborem fosforu u krów mlecznych

Niedobór fosforu u krów mlecznych

Niedobór fosforu jest istotnym problemem zdrowotnym w stadach bydła, a szczególnie u krów o wysokiej produkcji mlecznej. Za regulacje jego stężenia w organizmie odpowiada układ hormonalny, przede wszystkim aktywność parathormonu (PTH), kalcytoniny i aktywne metabolity witaminy D. Regulacja ta jest ściśle powiązana z drugim bardzo ważnym dla organizmu krowy makroelementem – wapniem (Ca). Istotne jest to, że często przyczyną niedoboru fosforu jest wcześniejsza hipokalcemia, ponieważ pobudza ona wydzielanie PTH, który z jednej strony zmniejsza usuwanie Ca przez nerki, ale jednocześnie ułatwia stratę P tą samą drogą (fosfaturia). Przyjmuje się, że niedobór P w surowicy poniżej 1,29 mmol/l generuje stany podkliniczne oraz o nietypowym przebiegu choroby, natomiast wartości stężenia niższe od 0,64 mmol/l w surowicy wywołują typowe objawy kliniczne hipofosfatemii. Prawidłowa zawartość P w surowicy mieści się według różnych autorów i laboratoriów pomiędzy 1,29-3,06 mmol/l (4,0-9,5 mg%) lub 1,80-2,76 mml/l (5,6-6,5 mg%) (5, 7, 11).

Fosfor (Pn) bierze udział między innymi w magazynowaniu, przetwarzaniu i uwalnianiu energii, uczestniczy w wielu reakcjach enzymatycznych, przenoszeniu informacji genetycznej oraz w utrzymywaniu równowagi kwasowo-zasadowej organizmu. U bydła jest niezbędny do prawidłowego przebiegu fermentacji w żwaczu. W osoczu fosfor występuje w formie organicznej (fosfolipidy, estry fosforanowe, fosfoproteidy) i nieorganicznej – w postaci jonów H₂PO₄– i HPO₄². (około 50% puli Pn) oraz jest związany z białkami (około 15% Pn), a 35% występuje w związkach z Ca, Mg lub Na (5, 7, 9, 11, 12).

Niedobór Pn prowadzi do osłabienia mięśni i zaburzonej mineralizacji kości, może powodować zaburzenia w funkcjonowaniu układu odpornościowego. 

Hipofosfatemia

Hipofosfatemia jest zaburzeniem często występującym u krów mlecznych w okresie okołoporodowym. Najczęściej występuje rzadko rozpoznawana postać podkliniczna niedoboru fosforu. Zwiększone zapotrzebowanie na fosfor w okresie ciąży jest spowodowane wzrostem płodu, a po porodzie produkcją mleka. Objawami klinicznej postaci hipofosfatemii są: obniżenie apetytu i produkcji mlecznej, kulawizny, utrata masy ciała. Dodatkowo mogą występować: bóle kostno-stawowe, chwiejny chód, częste przestępowanie z nogi na nogę oraz trudności w utrzymaniu pozycji stojącej. W najcięższym przebiegu krowy cierpiące na niedobór fosforu zwykle dłużej przebywają w pozycji leżącej, a w czasie prób podniesienia występują drżenia mięśniowe, upadanie na ziemię, obserwuje się uszkodzenia ścięgien i mięśni oraz złamania kości. W przebiegu formy podklinicznej niedoboru Pn obserwuje się często jedynie spadek mleczności (5, 6, 8, 10).

Profilaktyka

Profilaktyka niedoboru Pn u krów mlecznych głównie polega na prawidłowym zbilansowaniu dawki pokarmowej dostosowanej do okresu, w którym znajdują się zwierzęta, oraz stosowaniu dodatków mineralnych zawierających Pn. Należy pamiętać, że zapotrzebowanie na fosfor u krów jest ściśle uzależnione od ich wydajności mlecznej. Najczęstszymi przyczynami hipofosfatemii są: źle zbilansowana dawka pokarmowa, niedobór fosforu lub nieprawidłowy stosunek Ca do Pn w paszy, zaburzenia wchłaniania, nieprawidłowości hormonalnej regulacji gospodarki wapniowo-fosforowej. Nierzadko ma się do czynienia z przyczynami jatrogennymi, które są konsekwencją zbyt dużych ilość Ca lub/i Mg stosowanych w leczeniu porażenia poporodowego. Hipofosfatemia często towarzyszy innym zaburzeniom okresu okołoporodowego u krów, takim jak: obniżenie apetytu, ketoza, przemieszczenie trawieńca, stłuszczenie wątroby, zapalenie macicy i wymienia, a najczęściej występuje wraz z hipokalcemią. Wtórnie niedobór fosforu może także występować w przebiegu przewlekłych stanów zapalnych przewodu pokarmowego, stosowania nadmiaru dodatków białkowych dożwaczowych preparatów alkalizujących (5, 6, 8, 10).