Narzędzia chirurgiczne – warto je znać

W poniższym artykule wykazane zostały podstawowe instrumenty niezbędne przy każdej operacji oraz instrumenty specjalistyczne używane tylko przy niektórych zabiegach w chirurgii miękkiej i kostnej. 

Podstawowy zestaw narzędzi

W każdej przychodni weterynaryjnej powinien znajdować się podstawowy zestaw narzędzi. Powinien być on skomponowany tak, aby był przydatny przy każdej operacji – zarówno przy chirurgii miękkiej, jak i kostnej. W takim zestawie powinny się znaleźć najpotrzebniejsze narzędzia w optymalnej liczbie, aby służył on zarówno przy małym zwierzęciu, jak i dużym.

Podstawowym narzędziem w pracy chirurga jest skalpel (1). Jest to nóż chirurgiczny wykorzystywany do wykonywania nacięć. Ostrze skalpela nasadza się na obsadkę (trzonek). Trzeba zwrócić uwagę na rozmiar zarówno obsadki, jak i skalpela, aby do siebie pasowały, np. do ostrza o numerze 20 pasuje obsadka o numerze 4, a do ostrza o numerze 11 – obsadka o numerze 3.

W zestawie muszą się znaleźć spinaki, np. typu backhaus. Mają one ostre końce i są wyposażone w zamek blokujący. Służą one do mocowania serwet do skóry, aby wyznaczyć pole operacyjne. Czasem mocuje się za pomocą kabli (np. od EKG) i przewodów, aby nie splątały się i nie spadły ze stołu operacyjnego. W zastosowaniu są również kleszczyki Schaedela, których wierzchołki mogą być proste lub wygięte. W podstawowym zestawie wystarczy ich około dziesięciu sztuk. Także w takiej liczbie powinny się znaleźć kleszczyki naczyniowe oraz tkankowe. Rozróżnia się klika typów kleszczyków chirurgicznych: miękkie typu klem oraz twarde typu Pean (od nazwiska francuskiego chirurga Jules-Emile’a Peana) oraz Kocher (od nazwiska szwajcarskiego chirurga Emila Theodora Kochera). W podstawowym zestawie powinny się znajdować Peany i Kochery. Różnią się one częścią roboczą – kleszczyki Kochera mają ząbki. Oba te instrumenty służą do zamknięcia światła naczynia krwionośnego przez ich kompresję lub przytrzymania fragmentu tkanki miękkiej.

Gdy zabieg chirurgiczny wymaga wykonania zespolenia naczyniowego, stosuje się kleszczyki Dieff­enbacha o „uchwycie buldoga”, które oszczędzają naczynie. Do chwytania i przytrzymywania delikatnych tkanek miękkich używa się kleszczyków tkankowych Allisa-Thomsa (ryc. 1, s. 27). Mają one długie, elastyczne i sprężynujące ramiona oraz poprzecznie ustawioną powierzchnię chwytną zaopatrzoną w tępe zęby. Kleszczyki tkankowe o ostrych zębach lub wierzchołkach stosuje się do przebijania lub ustalenia tkanek, które mają być poddane wycięciu. Kleszczyki te są wyposażone w blokadę pozwalającą na ich zatrzaśnięcie po uchwyceniu tkanki. Przy ciałach jamistych, których ściany nie mogą być uszkodzone, używa się kleszczyków Babcocka – ich ramiona mają na powierzchni kontaktu różne wzorki. Przy pracy z tkankami silnie unaczynionymi używa się kleszczy atraumatycznych Bumma.

Do chwytania elementów tkanek miękkich i manipulowania nimi chirurg używa również pincety. Rozróżnia się pincetę anatomiczną (jest duża i prosta) oraz chirurgiczną (mniejsza z ząbkiem w części roboczej). Tkanki szczególnie delikatne chwyta się pincetą Duro Grip – ma ona charakterystyczne ramiona pokryte złotą farbą.

Haki chirurgiczne i rozwieracze służą do odciągania brzegów tkanek, przytrzymywania narządów i osłaniania głębiej położonych tkanek podczas operacji, Haki muszą być cały czas przytrzymywane przez operującego lub asystenta, zaś rozwieracze dzięki różnego rodzaju zatrzaskom nie potrzebują żadnej obsługi manualnej po założeniu. Haki i rozwieracze mogą być tępe lub ostre, jedno- lub wielozębowe. Przykładowe haki: Langenbecka, Farabeufa, Richardsona, Volkmanna (ryc. 3). Podczas prostych zabiegów chirurg używa jednego haka (zazwyczaj Langenbeck lub Farabeuf), zdarza się jednak, że przy bardziej skomplikowanych zabiegach (np. kostnych) potrzebuje więcej. Najczęściej spotykanym rozwieraczem tkankowym jest model Weitlanera (ryc. 4). Ma on blokadę oraz niesymetryczne zęby na wierzchołkach. Podobny do niego jest rozwieracz do ran Wullsteina z ostrymi lub tępymi zębami symetrycznymi na końcach. Jako punktowe rozwieracze stosowane w głębi rany wykorzystuje się rozwieracze Gelpiego (ryc. 2). Wielkość stosowanych narzędzi dostosowuje się do potrzeb.

W zestawie powinny znaleźć się również nożyczki, najlepiej dwie sztuki różnego typu i wielkości. Możemy wyróżnić nożyczki proste lub odgięte typu Mayo, nożyczki Metzenbauma oraz nożyczki z tępymi i ostrymi końcówkami. Nożyczki służą chirurgowi do cięcia tkanek miękkich w czasie operacji, preparowania i podcinania nici podczas szycia. Do szycia używane są imadła, czyli inaczej igłotrzymacze. W zależności od typu rozróżnia się: Mathieu (igłotrzymacz średniej wielkości), Hegar, Halsey, Collier. W chirurgii małych zwierząt preferowane są igłotrzymacze wyposażone w blokadę, których powierzchnie chwytne są pokryte poprzecznym lub skośnym ryflowaniem, gwarantującym dobry uchwyt igły.

Przykładowe instrumentarium podstawowe (ryc. 5) składa się z:

• 2 trzonków do skalpela wraz z odpowiednimi ostrzami;
• 2 pary różnych nożyczek (w tym jedna para nożyczek Metzenbauma);
• 1 pary nożyczek do przecinania nici;
• 2 pincet: chirurgicznej i anatomicznej;
• 8 kleszczy naczyniowych, z tego 4 kleszczyki naczyniowe Halsteada;
• 2 różnych igłotrzymaczy;
• 1 rozwieracza do ran lub hak;
• 10 kleszczyków do serwet.