Czynniki warunkujące powstawanie i rozprzestrzenianie się chorób zakaźnych psów

Organizm wrażliwy

Organizm zwierząt i ludzi jest wyposażony w szereg mechanizmów warunkujących jego integralność i chroniących go przed przedostaniem się w jego obręb czynników zakaźnych. Upośledzenie działania tych mechanizmów może skutkować rozwojem choroby zakaźnej. Ogromna rola w ochronie ustroju przed chorobami infekcyjnymi przypada układowi immunologicznemu. Jest to złożony system, na który składają się: szpik kostny, grasica, obwodowe narządy limfatyczne i węzły chłonne oraz leukocyty, i który decyduje o odporności organizmu. Odporność w stosunku do danego czynnika zakaźnego może być wrodzona lub nabyta.

Pierwsza ma charakter nieswoisty, co oznacza, że jest skierowana przeciwko różnym czynnikom zakaźnym, utrudniając lub uniemożliwiając im zakażenie. Wykorzystuje ona te same mechanizmy, niezależnie od rodzaju patogenu atakującego organizm. Bariery mechaniczne, takie jak: skóra czy błony śluzowe, wydzieliny i wydaliny (łzy, pot, mocz), odruchy (kaszel, kichanie, odruch wymiotny), fagocytoza, nieswoiste czynniki humoralne (dopełniacz, interferony, przeciwciała naturalne) itp., są składowymi odporności nieswoistej. Skuteczność tych mechanizmów nie jest jednakowa u różnych zwierząt i zależna jest przede wszystkim od stanu fizjologicznego danego osobnika (jego wieku, odżywienia, stresu itd.) (Brown i in., 2007; Elkins i in., 2007).

Drugi typ odporności – odporność nabyta – ma charakter swoisty. Oznacza to, że jest skierowana przeciwko ściśle określonemu czynnikowi zakaźnemu, a do jej rozwoju doszło na skutek kontaktu układu immunologicznego z danym patogenem. Kontakt ten mógł być naturalny – gdy zwierzę uległo naturalnemu zakażeniu – lub też sztuczny – stymulowany, np. poprzez szczepienia. Odporność nabyta wyraża się produkcją przeciwciał swoiście rozpoznających antygeny mikroorganizmów oraz zdolnością do zapamiętywania wnikających antygenów (pamięć immunologiczna) (Hilleman, 2004; Brown i in., 2007; Elkins i in., 2007).

Organizm może pozyskiwać odporność swoistą w sposób bierny na drodze naturalnej (np. przekazywanie przeciwciał młodym wraz z mlekiem matki lub przez łożysko) lub sztucznie (podanie surowic odpornościowych). Odporność pozyskana takimi drogami jest krótkotrwała i pozbawiona pamięci immunologicznej (Hilleman, 2004; Brown i in., 2007; Elkins i in., 2007).

Regułą jest, że u zwierząt ze sprawnie działającym układem immunologicznym praktycznie nie ma szans, by rozwinęła się choroba zakaźna. Jej pojawienie się jest sygnałem, że któraś ze składowych układu immunologicznego nie funkcjonuje prawidłowo. Jest wiele czynników wpływających na stan i funkcje układu odpornościowego, które mogą upośledzać jego działanie. Jednym z nich jest wiek. Powszechnie obserwuje się, że odporność u osobników bardzo młodych lub bardzo starych jest słabsza niż u dorosłych. Także choroby narządów wewnętrznych, takie jak: cukrzyca, nadczynność nadnerczy, choroby wątroby, skóry, płuc, nowotwory, poprzez wpływ na składowe układu odpornościowego upośledzają jego działanie.

Kolejną grupą czynników predysponujących do rozwoju chorób zakaźnych poprzez działanie immunosupresyjne są czynniki fizyczne i chemiczne (leki immunosupresyjne, cytostatyki, środki znieczulające, napromieniowanie organizmu, oparzenia, mechaniczne uszkodzenie skóry lub błon śluzowych, zabiegi operacyjne), a także niedobory witaminowe i mineralne (niedobór witaminy A, niedobór witaminy E, niedobór cynku, żelaza itp.). Wreszcie spadek odporności może towarzyszyć sytuacjom stresowym (transport zwierząt, wystawy, zawody, szpitale, hotele dla zwierząt, zbyt duże zagęszczenie zwierząt na danej powierzchni) lub jest efektem pierwotnych lub nabytych niedoborów odporności (np. dyskineza rzęsek czy amyloidoza) (Gliński i Buczek, 1999; Hilleman, 2004; Brown i in., 2007; Elkins i in., 2007).

Stadia oddziaływania promieniowania jonizujacego

Oddziaływanie promieniowania jonizującego z żywą tkanką można podzielić na cztery stadia:

• Stadium fizyczne – na skutek jonizacji lub wzbudzenia zmieniają się właściwości molekuł tkanki i zachodzą pierwotne procesy chemiczne w „gniazdach”, gdzie cząstki promieniowania pozostawiły porcje energii.
• Stadium fizykochemiczne – powstałe wcześniej produkty ulegają dalszym rekombinacjom i reakcjom, tworząc wolne rodniki lub rodnikojony.
• Stadium chemiczne – wolne rodniki powstałe w obszarach pochłonięcia energii dyfundują (m.in. zostają odprowadzone z krwią) i reagują z coraz dalszymi (od toru cząsteczki promieniowania jonizującego) obszarami tkanki. Największe uszkodzenia w tkankach może wywołać rodnik wodorotlenowy OH. Jako silny utleniacz może on przekształcić normalne DNA w rodnik DNA – bardzo aktywną substancję zdolną do zainicjowania poważnych zmian funkcjonalnych właściwości komórek, łącznie z uniemożliwieniem ich funkcjonowania, aż do śmierci komórki.
• Stadium biologiczne – żywy organizm reaguje na zmianę właściwości składników komórki (tkanki), następują zaburzenia funkcjonalne (niekiedy bardzo opóźnione w czasie), które mogą ujawnić się w postaci zmian klinicznych. Należy pamiętać, że o ile czas trwania trzech pierwszych stadiów działania promieniowania jonizującego jest rzędu 10-8 sekundy, to czas trwania stadium biologicznego jest w ogromnym stopniu uzależniony od wszystkich czynników określających wrażliwość organizmu na promieniowanie jonizujące oraz od ilości zaabsorbowanej energii (Adaszek i in., 2015).