Śmiertelność okołoporodowa cieląt – niedoceniany problem

Ciąża mnoga

Czynnikiem ryzyka zwiększającym odsetek martwych urodzeń jest również ciąża bliźniacza. Oprócz niższej masy urodzeniowej cieląt, która wpływa akurat korzystnie na przebieg porodu, obserwuje się często problem natury mechanicznej. W trakcie porodu cielęta mogą wzajemnie się klinować, co może zatrzymać postęp akcji porodowej i zwiększyć ryzyko ich śmierci (11). Może również występować słabsza żywotność cieląt z powodu ich gorszego odżywienia przez organizm matki.

W hodowli bydła mlecznego obecność ciąży bliźniaczej jest postrzegana jako zjawisko niepożądane z uwagi na częste występowanie w przypadku ciąży różnopłciowej bliźniaczej frymartynizmu oraz na niższą wartość hodowlaną i produkcyjną w przyszłości. Dlatego warto na etapie potwierdzenia cielności danej sztuki uwzględnić w zapiskach obecność ciąży bliźniaczej i uważniej dozorować poród, w szczególności ułożenie cieląt. Wskazane jest również przyspieszone wydobycie drugiego cielęcia po przyjściu na świat pierwszego ze zwierząt, z uwagi na postępujący proces niedotlenienia płodu. Standardową procedurą na fermie powinno być sprawdzanie po porodzie, czy nie ma w macicy jeszcze drugiego (a nawet trzeciego) cielęcia, w szczególności, gdy urodzone zwierzę jest mniejszych rozmiarów bądź jego masa nie przekracza 35 kg.

Kondycja krów

Wraz ze zbliżającym się terminem porodu należy zwrócić uwagę na kondycję przyszłych matek. Optymalna kondycja sztuk w momencie porodu nie powinna przekraczać 3,75 punktu w 5-stopniowej skali BCS. Otłuszczenie dróg rodnych zmniejsza ich światło i zwiększa ryzyko urazów mechanicznych u cielęcia i matki oraz spowalnia bądź wręcz uniemożliwia poród. Ponadto u krów nadmiernie otłuszczonych częściej dochodzi do przenoszenia ciąży, która u rasy HF fizjologicznie powinna kończyć się porodem pomiędzy 272. a 282. dniem po skutecznym pokryciu (12-14). Jest to związane z zaburzeniem gospodarki hormonalnej płodu i matki, w zakresie sekrecji kortyzolu przez płód i reakcji matki na ten hormon.

Ciąża przenoszona wiąże się z hipertrofią płodu, czyli wyższą masą urodzeniową i większymi komplikacjami podczas porodu. Jego opóźnienie, sięgające kilku dni, obserwuje się w przypadku, gdy cielę jest krzyżówką z rasami mięsnymi, szczególnie późno dojrzewającymi, jak Charolaise, Hereford czy Simmental, wówczas poród może się odbyć dopiero po 285. dniu. Należy jednak pamiętać, że w ostatnich dniach ciąży wzrost płodu jest najintensywniejszy i każdy dzień przenoszonej ciąży skutkuje zwiększeniem masy urodzeniowej płodu. Fizjologiczna masa ciała noworodków rasy HF powinna mieścić się w przedziale pomiędzy 38 kg a 42 kg, gdzie samce zazwyczaj osiągają masę urodzeniową w okolicy górnego pułapu tego zakresu lub nieznacznie go przekraczają.

Dodatkowo w badaniach wykazano zwiększone ryzyko martwych urodzeń u cieląt z ciąż przenoszonych właśnie z powodu większego ryzyka trudnego porodu, co jest szczególnie istotne w przypadku jałówek (15). Dlatego warto kontrolować długość ciąży i sztuki, a te, u których termin wycielenia już minął, powinny zostać poddane porodowi indukowanemu w celu zmniejszenia ryzyka komplikacji. Nadmierna kondycja predysponuje również matki do rozwoju chorób metabolicznych i niedoborów mineralnych. Wysoka koncentracja wolnych kwasów tłuszczowych we krwi w okresie okołoporodowym sprzyja rozwojowi ketozy oraz wystąpieniu deficytów mineralnych, które spowalniają poród z powodu osłabienia pracy mięśni, w szczególności tłoczni brzusznej i mięśniówki macicy (16).

Żywienie matek

Ważny jest również wpływ żywienia na kondycję matki, żywotność płodu i przebieg porodu. Dieta niedoborowa pod względem ilości minerałów, witamin i białka sprzyja rodzeniu się cieląt słabych, osłabia również rodzącą sztukę. Szczególnie ważne jest zapewnienie odpowiedniej ilości magnezu (hipokalcemia zależna od magnezu), selenu, jodu i witamin, w szczególności zaś witamin A, D₃ i E. Niedobory składników wymienionych powyżej mogą spowolnić poród, spowodować urodzenie się cielęcia o zbyt niskiej masie i obniżonej żywotności, niekiedy z oznakami rozwijającej się dystrofii mięśniowej na tle niedoboru selenu oraz wolem tarczycowym z powodu niedoboru jodu (2).