Niezakaźne przyczyny chorób kończyn u świń

Problem kulawizn u loch

Kulawizny u loch są, tuż po problemach w rozrodzie, najważniejszą przyczyną brakowań loch z dalszej hodowli. Najwięcej przypadków obserwuje się w okresie od odsadzenia do momentu porodu. Bardzo często schorzenia kończyn są rejestrowane u pierwiastek lub u loch po drugim porodzie, a więc w okresie, kiedy wchodzą one w najbardziej wydajny pod względem produkcyjnym okres życia. Ze względu na warunki dobrostanu wiele samic z ciężkimi kulawiznami musi być zabitych na fermie, przyczyniając się tym samym do podwyższenia wskaźnika śmiertelności loch w stadzie. Do niedawna jeszcze ani hodowcy, ani lekarze weterynarii nie zwracali większej uwagi na kulawizny u świń.

Problem jednak narasta, stąd w ostatnim czasie zauważa się więcej zainteresowania nie tylko ze strony hodowców, ale także ze strony niektórych ośrodków badawczych. Wg danych amerykańskich średni koszt kulawizny u loch wynosi ok. 180 dolarów/zwierzę. Do tego należy dodać fakt, że czym więcej loch z kulawiznami, tym wyższy remont stada, a co za tym idzie jego niższa produkcyjność. Nie można też w tym kontekście nie pamiętać o dobrostanie świń. Należy także podkreślić, że gorsza jakość racic u loch to wyższa ich śmiertelność, jak również wzrasta natężenie odleżyn w okolicy guza łopatki. Słabe racice to więcej pracy dla personelu fermy. Kulejące lochy wymagają poświęcenia więcej czasu na ich obsługę oraz ewentualnie leczenie. Nie można zapominać, że wyraźnie spada wydajność takich loch w zakresie produkcji mleka oraz możliwości reprodukcyjnych w kolejnym cyklu rozrodczym. Szeroko zakrojone badania duńskie wykazały, że w ciągu ostatnich dwóch dekad problem kulawizn uległ ogromnemu nasileniu. Dla przykładu w 1990 r. brakowanie loch z powodu kulawizn było na poziomie <5%, w 1998 r. przekroczyło 10%, a w 2007 r. osiągnęło poziom 15%.

Analiza danych prowadzona w fermach w wielu krajach świata dowiodła, że wiele loch nie może stać lub chodzić z powodu martwicy miazgi racicowej (pęknięcia racicy, nadżerki ściany oraz rogu podeszwowego racicy, rozdzielenia rogu podeszwowego racicy wzdłuż linii białej, owrzodzenia miazgi). Potwierdza to wielu praktyków, którzy obserwują najczęściej przerost/rozrost lub ubytki w rogu podeszwowym racicy, jako najczęściej obserwowane uszkodzenie racicy w warunkach terenowych. Zdecydowanie większy problem kulawizn rejestruje się u loch przebywających w kojcach grupowych w porównaniu do zwierząt utrzymywanych indywidualnie. Wg niektórych badaczy podłoga rusztowa stanowi kolejny czynnik ryzyka w kontekście kulawizn. Bowiem u loch utrzymywanych w kojcach indywidualnych na ruszcie częściej obserwuje się pęknięcia puszki racicowej, zarówno pionowe, jak i poziome oraz nadmierne wyrośnięcie racic.

W tym miejscu warto podkreślić, że bez wyraźnej poprawy szeroko pojętych warunków utrzymania, w tym szczególnie higieny pomieszczeń oraz jakości podłogi, nie ma możliwości ograniczenia chorób racic u świń dorosłych.

Biorąc pod uwagę fakt niedoceniania problemu kulawizn, wydaje się zasadnym rozpoczęcie bardziej szczegółowej analizy problemu poprzez regularnie prowadzony monitoring stanu zdrowia racic u loch na fermie. W odniesieniu do racic kończyn tylnych zaleca się prowadzenie takiego monitoringu w okresie przebywania zwierzęcia na porodówce. W tych warunkach można bardzo dokładnie ocenić jakość racic. Zwierzę leży spokojnie, co ułatwia proces obserwacji. Jednocześnie istnieje możliwość oceny przydatności stosowanych metod profilaktyki i leczenia w przypadku ich stosowania. Metoda oceny tylnych kończyn jest prosta i szybka i pozwala 2 osobom w ciągu 2 godzin na obserwację ok. 100 loch. Prowadzenie takich obserwacji przez odpowiednio długi okres czasu pozwoli na wyciągnięcie odpowiednich wniosków, co do przyczyny kulawizn. Należy pamiętać, że żywienie może być jedną z nich. Warto dodać, że jeszcze do niedawna nie przywiązywano stosownej uwagi do znaczenia żywienia w utrzymaniu odpowiedniej jakości stanu kończyn u loch. Większość dotychczas prowadzonych badań eksperymentalnych było ukierunkowanych na niedobór odpowiednich substancji w dawce pokarmowej dla loch. Obecnie większą uwagę zwraca się na fakt suplementacji dotychczas stosowanej paszy z dodatkiem witamin i soli mineralnych, a następnie ocenę jej skutków. Wśród składników mineralnych mających wpływ na twardość puszki racicowej u loch wymienia się cynk, wapń, miedź, selen i mangan. Następnie zaleca się stosowanie witamin z grupy A, D, E, biotyny oraz aminokwasów takich, jak metionina i cysteina. Jak dotąd najwięcej uwagi poświęcano dodawaniu do paszy biotyny, której niedobór uznawano za najważniejszą przyczynę słabej jakości racic u świń. Obserwacje duńskie wykazały, że poprzez stosowanie dodatków mineralnych w paszy dla loch zmniejszono bardzo wyraźnie odsetek brakowania loch, w niektórych przypadkach nawet o 50% ustalonych, dopuszczalnych poziomów.

Metody zapobiegania osteochondrozie u świń:

• eliminowanie śliskości podłóg, zarówno w kojcach grupowych dla loszek i loch, jak też w kojcach porodowych;
• eliminowanie różnego rodzaju nierówności i ubytków w podłodze;
• unikanie umieszczania loszek i loch po odsadzeniu w jednym kojcu grupowym (loszki są bardziej narażone na różnego rodzaju urazy kończyn i złamania);
• unikanie dużych dawek witaminy A. Wysoki, przekraczający 20 000 j.m./kg, poziom witaminy A może wpływać negatywnie na rozwój płytki wzrostowej u młodych świń. Takie zmiany obserwowano nawet u 3-4-tygodniowych prosiąt, których matki żywiono paszą z nadmierną ilością witaminy A;
• unikanie dużej ilości lizyny. Osteochondroza pojawia się u świń żywionych z dodatkiem dużej ilości lizyny;
• unikanie nadmiernego zagęszczenia świń w pomieszczeniach;
• sprawdzanie poziomu wapnia i fosforu w dawce pokarmowej;
• podawanie dodatkowo w iniekcji wapnia i fosforu, jeśli jest taka potrzeba, szczególnie w okresie laktacji;
• w przypadku uogólnionego problemu stosować 0,5% dwuwęglanu sodu na tonę paszy.

dr hab. n. wet. Kazimierz Tarasiuk
Główny Lekarz Weterynarii PIC
Europa Centralna