Kompleksowa opieka lekarsko-weterynaryjna nad stadami krów mlecznych – rozmowa z dr hab. Wojciechem Barańskim

Panie Profesorze, jest Pan autorem zintegrowanego programu opieki lekarsko-weterynaryjnej nad stadami krów mlecznych. W oparciu o ten program sprawuje Pan opiekę lekarsko-weterynaryjną nad kilkunastoma stadami krów mlecznych. Czy mógłby Pan przybliżyć jego założenia?

W ostatnich latach zachodzą duże zmiany w chowie krów mlecznych. Pogłowie krów systematycznie się zmniejsza. Według danych Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – PIB w 2019 r. liczba krów użytkowanych mlecznie zmniejszyła się o 2% w porównaniu od 2018 r. i wynosi 2160 tys. sztuk. Postępuje proces koncentracji chowu krów mlecznych. Zmniejsza się liczba gospodarstw produkujących mleko, natomiast zwiększa się obsada krów w stadach. Dynamicznie rośnie wydajność mleczna krów. W 2019 r. wynosiła ona średnio 6400 kg mleka rocznie, a krów pod oceną 8530 kg mleka. Krowy o najwyższej wydajności produkują w ciągu laktacji pond 20 tys. kg mleka. Towarzyszą temu wzrost częstotliwości występowania różnych chorób i wyraźny spadek płodności krów, co skraca długość użytkowania zwierząt.

Powoduje to, że klasyczna rola lekarza weterynarii, polegająca na interwencyjnym, na wezwanie właściciela, leczeniu indywidualnych krów z problemami zdrowotnymi, staje się niewystarczająca. Wychodząc naprzeciw nowym uwarunkowaniom chowu krów mlecznych, opracowałem zintegrowany program opieki lekarsko-weterynaryjnej nad stadami krów mlecznych. Polega on na kompleksowym podejściu do stada, obejmującym wszystkie aspekty produkcji. Program powinien być dostosowany do specyfiki stada, niemniej można w nim wyróżnić pewne stałe elementy, a mianowicie: określenie celu programu w danym stadzie, ocenę stanu wyjściowego, opracowanie planu realizacji celu, regularne wizyty lekarza weterynarii w stadzie – badanie i leczenie zwierząt, zbieranie danych, rejestracja danych – kartoteki lub programy komputerowe, ocena danych i zalecenia.

Głównym celem programu jest poprawa stanu zdrowia zwierząt oraz wydajności mlecznej poprzez: jak najwcześniejsze wykrycie stanów podklinicznych, kontrolę płodności zwierząt, ocenę żywienia i stanu epidemiologicznego całego stada. Cele szczegółowe mogą być różne, w zależności od specyfiki stada, i dotyczyć np. poprawy płodności krów, polepszenia jakości mleka (zmniejszenie liczby komórek somatycznych) czy ograniczenia zachorowalności cieląt. Ocena stanu wyjściowego ma za zadanie zidentyfikowanie głównych problemów w danym stadzie i polega na charakterystyce obsady zwierząt, produkcji i jakości mleka, warunków utrzymania, organizacji rozrodu, żywienia i występowania różnych chorób w stadzie.

Na podstawie stanu wyjściowego dla danego stada opracowany zostaje plan postępowania, który ma umożliwić osiągnięcie założonych celów. Określa on zadania lekarza weterynarii i właściciela w realizacji programu. Przykładowo, kiedy celem programu jest poprawienie jakości mleka, plan obejmuje badania kliniczne i laboratoryjne stanu zdrowotnego wymion w celu wyjaśnienia przyczyn wysokiej liczby komórek somatycznych, poprawienie techniki i higieny doju, zwiększenie higieny środowiska, leczenie krów z mastitis, brakowanie krów opornych na leczenie i zasuszanie krów pod osłoną antybiotyków.

Regularne wizyty lekarza weterynarii w stadzie odbywają się co 2-4 tygodnie w zależności od jego wielkości. Na początku wizyty na podstawie dokumentacji są wybierane zwierzęta, które powinny być badane przez lekarza. Są to zazwyczaj krowy przeznaczone do badania na ciążę i do zasuszenia oraz krowy z problemami zdrowotnymi. W razie potrzeby są pobierane próby do badań laboratoryjnych jest przeprowadzane leczenie zwierząt i zabiegi pielęgnacyjne, np. dekornizacja, i profilaktyczne, np. szczepienie. W czasie wizyty dokonuje się również przeglądu cieląt i jałówek. Oceniane są kondycja i zachowanie krów oraz żywienie – dawka pokarmowa, wyjadanie, właściwości kału – i warunki środowiskowe.

Na końcu wizyty omawiane są z właścicielem bieżące problemy i analizowane dane o produkcji i jakości mleka – raporty wynikowe z oceny użytkowości mlecznej krów – oraz ustalane dalsze postępowanie.

Istotnym elementem programu jest prowadzenie dokładnej dokumentacji w postaci indywidualnych kartotek dla każdej krowy, kart zdrowia stada lub programu komputerowego.

Dane uzyskane w trakcie realizacji programu są analizowane pod kątem osiągnięcia i utrzymania założonych celów z wykorzystaniem odpowiednich wskaźników, np. wskaźniki płodności, liczba komórek somatycznych, odsetek brakowania krów, zachorowalność cieląt itp. W zależności od sytuacji dopasowuje się plan postępowania w stadzie i wydaje odpowiednie zalecenia.

Podstawą powodzenia programu jest ścisła współpraca lekarza weterynarii z właścicielem zwierząt. Opieka nad stadami krów mlecznych stawia przed lekarzem weterynarii duże wymagania. Oprócz umiejętności klinicznych powinien on posiadać również ugruntowaną wiedzę z zakresu żywienia oraz chowu krów mlecznych, co wymaga ustawicznego dokształcania się. Skuteczna realizacja programu daje możliwość osiągnięcia dużej satysfakcji zawodowej. Również właściciel zwierząt powinien być w stanie zmienić spojrzenie na rolę lekarza weterynarii i nie traktować go jako strażaka do gaszenia ciągle nowych ognisk pożaru oraz elementu kosztów, ale wykazywać wolę do dobrej współpracy. Skuteczna realizacja tego programu prowadzi do poprawy zdrowia stada i zwiększenia wyników produkcyjnych, a nakłady finansowe związane z programem zwracają się w dwójnasób.