Weterynaryjna medycyna sądowa i nauki pokrewne jako istotny element ochrony praworządności

Weterynaria sądowa a praworządność

Zawód lekarza weterynarii to zawód o istotnym znaczeniu społecznym, którego wykonywanie w szeroko rozumiany należyty sposób, w istotny sposób wpływa na kształtowanie ładu społecznego przez uregulowania prawne. Ze względu na swoje oczywiste powiązanie z naukami prawnymi to zawód o wielopłaszczyznowym charakterze wykonywania.

Jego szczególną płaszczyzną praktykowania, stricte powiązaną z naukami prawnymi, a tym samym umożliwiającą organom procesowym realizację szeroko rozumianej ochrony prawnej zwierząt, jest weterynaryjna medycyna sądowa oraz towarzyszące jej nauki dodatkowe i pokrewne.

Początki powstania i kształtowania się weterynarii sądowej sięgają okresu starożytności. Prawo rzymskie, stanowiąc fundamentalne źródło dla obecnych systemów prawnych w wielu państwach świata, stanowiło także początek powstania i kształtowania się prawa weterynaryjnego oraz związanego z tym powstania i rozwoju weterynarii sądowej. Po raz pierwszy w historii weterynaria sądowa pojawiła się w przepisach prawa rzymskiego, dotyczących obrotu handlowego zwierzętami (było to tzw. „prawo XII tablic”, łac. Lex duodecim tabularum), pochodzące z V wieku p.n.e.

Pierwsze wzmianki o stosowaniu kar za nieprzestrzeganie przepisów w dzisiejszym znaczeniu weterynaryjnych opisane zostały w Acta populi romani diurna, pochodzących z 164 r. p.n.e. W I wieku n.e. prawo weterynaryjne stanowiły także zarządzenia wydawane przez wyższych urzędników (edylów kurylnych), którzy sprawowali pieczę nad targowiskami. Podstawowym, historycznym źródłem ustawodawstwa weterynaryjnego był jednak, pochodzący z VI wieku Kodeks Justyniana (łac. Corpus iuris civilis). Zawarte w tym dokumencie przepisy w sposób szczegółowy regulowały handel zwierzętami pociągowymi, poddając także regulacji odpowiedzialność sprzedawcy za wady u zwierząt, które zostały ukryte w chwili dokonywania transakcji sprzedaży.

Pierwsze nowożytne regulacje prawne dotyczące obrotu zwierzętami, mięsem oraz ochrony zwierząt powstały we Francji, w Niemczech i we Włoszech, skąd dotarły do Polski. Najwcześniej były one stosowane we Wrocławiu i w Krakowie.

Początkowo funkcję biegłych lekarzy weterynarii sprawowali woźni sądowi. Podczas prowadzonych w ówczesnym czasie postępowań oceniali oni między innymi stan zdrowia zwierząt oraz wartość padłych zwierząt. Od 1807 r. badanie zwierząt na potrzeby sądowe zostało powierzone lekarzom medycyny. Z czasem przeniesiono te uprawnienia na lekarzy weterynarii. Pojawiały się też instrukcje nakazujące sumienne wykonywanie tych obowiązków.

Transakcje z udziałem zwierząt samodzielnie uregulowane zostały w nadanym 22 lipca 1807 r. dla Królestwa Kongresowego Kodeksie Napoleona. Określały zasady postępowania stron w trakcie dokonywania transakcji z udziałem zwierząt. Wprowadzały też pojęcie wady w rzeczy sprzedanej, która zmniejszała wartość lub czyniła ją nieprzydatną dla kupującego. Zawarte w Kodeksie Napoleona uregulowania dotyczące dokonywanych transakcji zwierząt były w kolejnych latach systematycznie uzupełniane.

Początki nauczania weterynarii sądowej w Polsce jako przedmiotu sięgają XVIII wieku. Odbywało się ono podczas realizacji programu nauczania lekarzy medycyny w ramach przedmiotu weterynaria. Przedmiot ten obejmował zagadnienia z zakresu anatomii, patologii chorób zwierzęcych, łącznie z objawami poszczególnych chorób i zmianami sekcyjnymi, przepisy administracyjne oraz weterynarię sądową. Kolebką wykładów z administracji i weterynarii sądowej na ziemiach polskich była w latach 1776-1780 Szkoła Lekarska w Grodnie. Od roku 1823, wraz z rozwojem w ówczesnym czasie szkół lekarsko-weterynaryjnych we Lwowie, Wilnie, Krakowie i Warszawie, nauczanie weterynarii sądowej zostało połączone z nauką administracji weterynaryjnej. W późniejszym czasie, weterynarię sądową wyodrębniono jako osobny przedmiot.

W 1931 r. wydano w Warszawie pierwszy skrypt dotyczący zagadnień sądowo-weterynaryjnych, wydany przez Stanisława Miszczaka, opracowany na podstawie wykładów Jana Kiszkiela pt. Prawodawstwo weterynaryjne i weterynaria sądowa. Natomiast pierwszy podręcznik dotyczący weterynarii sądowej pt. Zagadnienia z weterynarii sądowej – do użytku lekarzy weterynaryjnych i studentów medycyny weterynaryjnej został wydany w 1938 r. we Lwowie. Został opracowany przez dr. med. weterynaryjnej i mgr. praw Tadeusza Żulińskiego na podstawie wykładów Aleksandra Zakrzewskiego.

Nauczanie weterynarii sądowej na Wydziałach Medycyny Weterynaryjnej było kontynuowane w latach następnych zarówno w okresie międzywojennym, jak i po zakończeniu II wojny światowej. W tematyce weterynarii sądowej dominowały zagadnienia związane z rolą lekarza weterynarii jako biegłego w postępowaniu sądowym. Kształtujące się na przestrzeni lat prawo weterynaryjne i związane z nim zastosowanie weterynarii sądowej stanowiły okres właściwego rozwoju tej gałęzi medycyny weterynaryjnej.

Znaczenie badań z zakresu weterynarii sądowej wzrosło po roku 1989, czyli po zmianie ustroju politycznego w Polsce oraz związanego z nim zastąpienia gospodarki upaństwowionej przez gospodarkę wolnorynkową. Istotne także znaczenie dla zastosowania weterynarii sądowej w realizacji poza weterynaryjnej ochrony zwierząt miało uchwalenie przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej Ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt.

Postępujący na przestrzeni lat rozwój społeczny oraz naukowy sprawił, że niejednokrotnie sporządzenie rzetelnych opinii weterynaryjno-sądowych obliguje lekarzy weterynarii do współpracy interdyscyplinarnej. Przejawia się to koniecznością sięgania po osiągnięcia naukowe między innymi toksykologii oraz genetyki weterynaryjnej, jak również w sposób naturalny generuje współpracę biegłych lekarzy weterynarii z jednostkami naukowymi, specjalizującymi się w naukach medyczno-sądowych.

Efekt interdyscyplinarnego charakteru weterynarii sądowej jako nauki znajduje obecnie także swoje odzwierciedlenie w realizacji różnego rodzaju projektów badawczych, czego efektem są liczne doniesienia naukowe w specjalistycznych czasopismach.

Nakreślony, obecny charakter funkcjonowania weterynarii sądowej, w sposób bezpośredni rozbudowuje zakres kształcenia realizowany na Wydziałach Medycyny Weterynaryjnej, co należy uznać z niezwykle korzystne zjawisko, w aspekcie profesjonalizmu zawodowego przyszłych adeptów sztuki weterynaryjnej.

Opinie wydawane przez biegłych mają znaczenie dla dalszych czynności podejmowanych przez organy procesowe. Dowód z opinii biegłego, z uwagi na składnik w postaci wiadomości specjalnych, nie może być zastąpiony inną czynnością dowodową, np. przesłuchaniem świadka.

Zatem szeroko rozumiana weterynaryjna medycyna sądowa w sytuacjach mających znaczenie dla ochrony zdrowia publicznego ludzi i zwierząt, jak i stabilnych warunków obrotu gospodarczego, ma istotne znaczenie. W tym zakresie nakreślony rodzaj formy wykonywania zawodu lekarza weterynarii realizuje funkcje publiczne, co w aspekcie społecznym należy uznać za niezwykle prestiżowe dla całej społeczności zawodowej.

Podsumowanie

Nakreślone w powyższym tekście rozważania w klarowny sposób wskazują, że weterynaryjna medycyna sądowa dokonuje wdrożenia szczególnej wiedzy z zakresu zdrowia zwierząt dla potrzeb obrotu gospodarczego, stosunków międzyludzkich czy odpowiedzialności cywilnej, administracyjnej, a nawet karnej. Bez wątpienia wykorzystanie wiedzy nauk pokrewnych w sposób istotny wpływa na rzetelność realizowanej weterynaryjnej ochrony zwierząt przez weterynarię sądową.

Zatem zadania i funkcje weterynaryjnej medycyny sądowej oraz nauk pokrewnych mają w sposób oczywisty wymiar publiczny, gwarancyjny i ochronny. Kształtują i odpowiadają za jakość i rzetelność funkcjonującej w kraju ochrony weterynaryjnej zwierząt, a tym samym w sposób bezpośredni przyczyniają się do realizacji zasad i stanowią istotny gwarant praworządności społecznej.