Rola i skutki niedoboru makroelementów u bydła mlecznego

Leczenie niedoborów fosforu

Przy nieznacznych niedoborach tego pierwiastka wystarczy stosować dodatki mineralne do paszy zawierające od 30 do 50 g fosforanu dwusodowego lub 35-75 g fosforanu dwuwapniowego na krowę dziennie. Metoda ta sprawdza się przy długotrwałej suplementacji, natomiast wchłanianie fosforu z przewodu pokarmowego może być różne i jest zależne od czynników osobniczych i rodzaju stosowanej paszy (fosfor jest najlepiej wykorzystywany z paszy przy kwaśnym pH). W przypadkach ostrego niedoboru tego pierwiastka konieczne jest podawanie jego iniekcyjnych roztworów, lecz takie zabiegi dają głównie efekt doraźny. Dobrym sposobem suplementacji wydaje się być podawanie związków fosforu w postaci pasty aplikowanej indywidualnie każdemu zwierzęciu – preparaty zawierające fosforan dwusodowy działają dosyć szybko, wchłanianie pierwiastka jest skuteczne i jest on łatwo wykorzystywany przez organizm. Należy tu także pamiętać o właściwej podaży witaminy D – najczęściej w formie iniekcyjnej w dawce 0,5-1,0 x 10⁶ j.m. na zwierzę (8).

Magnez

W organizmie magnez zajmuje czwarte miejsce pod względem ilościowym (po wapniu, sodzie i potasie), zaś jako kation wewnątrzkomórkowy – drugie po potasie. Zawartość magnezu w organizmach przeżuwaczy ocenia się na 0,03-0,05% ogólnej masy ciała, co u krowy mlecznej o masie 500-600 kg wynosi ok. 170-250 gramów. W układzie kostnym bydła zawarte jest ok. 60-70% ogólnej puli magnezu, który jest rozmieszczony zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz struktur krystalicznych kości. W strukturach zewnątrzkrystalicznych magnez zgromadzony w postaci wolnej i związanej z grupą wodorotlenową ulega procesom wymiany z innymi tkankami (ok. 10%), natomiast znajdujący się wewnątrz kryształów kostnych jest stabilny i praktycznie nie podlega wymianie.

W stanach zwiększonego zapotrzebowania na magnez lub znacznego ograniczenia jego podaży może być mobilizowane do 30% (u zwierząt młodych nawet do 60%) pierwiastka znajdującego się w kościach. W tkankach miękkich zawarte jest ok. 36% magnezu ogólnoustrojowego, z czego 28% znajduje się w mięśniach szkieletowych, 4,3% w narządach wewnętrznych i 3,9% w skórze i włosach. U krów w zaawansowanej laktacji pula wymienna magnezu wynosi ok. 20-24%, a u cieląt: 30-45%.

Magnez zewnątrzkomórkowy stanowi niewielką ilość, gdyż tylko 1% całego pierwiastka zawartego w organizmach przeżuwaczy, i występuje głównie w płynach międzykomórkowych, natomiast w surowicy jest go tylko 0,2%. Z całej ilości Mg zawartego surowicy około 65-70% to forma zjonizowana i aktywna w procesach przemieszczania. Pozostała część związana jest z fosforanami, cytrynianami i innymi związkami, stanowiąc elementy nierozpuszczalnych albumin i niektórych globulin. W surowicy i osoczu zdrowych krów koncentracja magnezu powinna wynosić od 0,74 do 1,32 mmol/l. Stężenie tego pierwiastka poniżej 0,74 mmol/l uważa się za niedoborowe (14).

Prawidłowa zawartość magnezu w organizmach przeżuwaczy, ze względu na jego małą wymienialność, jest zależna głównie od ilości przyswojonej z przewodu pokarmowego. Najbardziej intensywna absorpcja z przewodu pokarmowego przeżuwaczy zachodzi w komorze żwaczowo-czepcowej oraz księgach, a ilość magnezu absorbowanego z przewodu pokarmowego u zwierząt dorosłych wynosi średnio. ok. 27%, u osobników młodych – do 52 %. Na procent wchłaniania Mg z przewodu pokarmowego przeżuwaczy wpływa między innymi pH treści żwacza oraz zawartość jonów sodu i potasu. Największy wzrost absorpcji magnezu obserwowano przy stosunku stężenia Na/K jak 5:1.

Zdecydowane obniżenie wchłaniania tego pierwiastka występowało przy zaburzeniach produkcji lotnych kwasów tłuszczowych oraz zmniejszeniu ilości bakterii w żwaczu wskutek małej podaży pasz wysokoenergetycznych i pojawieniu się wybitnie zasadowego pH treści przewodu pokarmowego. Jednym z koniecznych warunków aktywacji czynnego procesu przyswajania magnezu z komory żwaczowo-czepcowej jest niskie pH treści pokarmowej, co w warunkach podaży diety wysokobiałkowej jest często nieosiągalne (14). Przyjęty z paszą magnez ulega wydaleniu głównie z kałem, a mniejszym stopniu z moczem i mlekiem. Wielkość puli Mg wydalanego z kałem może wynosić od 0,5 do 3,5 mg/kg masy ciała/dzień, natomiast z moczem krowa może wydalać do 2,5 g magnezu dziennie.

Wzrost poziomu aldosteronu, hormonów tarczycy, tyreotropiny czy witaminy D zwiększa wydalanie tego pierwiastka z moczem. Znaczna ilość magnezu jest wydalana również z mlekiem, co u krów w okresie intensywnej laktacji jest dodatkowym obciążeniem. W mleku zawartość magnezu ulega nieznacznym zmianom w zależności od okresu laktacji. W początkowej jej fazie wynosi 15-20 mg/100 ml mleka, w okresie szczytowym obniża się do poziomu 11-12 mg/100 ml, by przed zasuszeniem ponownie wzrosnąć do ok. 15 mg/100 ml mleka.