Przegląd wybranych protokołów terapeutycznych w aspekcie eksperymentalnej oftalmologii regeneracyjnej

Uogólniony postępujący zanik siatkówki (ang. progressive retinal atrophy – PRA)

Uogólniony postępujący zanik siatkówki objawia się nagłym pogorszeniem lub utratą wzroku oraz zmienionym wyglądem oczu. Zauważalne przez właścicieli objawy to „zmętnienie” lub nadmierne „błyszczenie” oczu zwierzęcia oraz niechęć do spacerowania po zmroku. Schorzenie to dotyka najczęściej psów w średnim wieku, szczególnie ras takich jak: spaniele, labradory oraz pudle. W przypadku wielu ras psów jest to schorzenie dziedziczne (5). W badaniu klinicznym można zaobserwować spowolniony lub niezupełny odruch źreniczny w reakcji na światło, a źrenice pozostają rozszerzone nawet w jasnym pomieszczeniu. Przydatki oka oraz rogówka są zazwyczaj niezmienione. U zwierząt cierpiących z powodu choroby siatkówki może występować wtórna zaćma, dlatego ważne jest ustalenie, czy zauważone przez właściciela „zmętnienie” oczu pojawiło się przed utratą wzroku, czy po niej (5).

Jeśli zaćma nie jest zbyt zaawansowana, zbadanie dna oka przy pomocy oftalmoskopu powinno być możliwe. Badanie oftakmoskopem bezpośrednim z dużej odległości wykazuje rozszerzone źrenice i zwiększony stopień odbijania światła przez makatę odblaskową („połyskujące oko”). Dzieje się tak dlatego, że siatkówka ulega zcieńczeniu, w związku z czym większa ilość światła dociera do leżącej pod nią makaty odblaskowej (4). Naczynia krwionośne siatkówki ulegają zwężeniu, a tarcza nerwu wzrokowego może być mała i jasna (4, 5). Prawidłowy pigment nabłonka barwnikowego siatkówki może ulec rozproszeniu, przez co nabłonek staje się niejednorodny (5).

Jeśli mamy do czynienia z zaawansowaną zaćmą, oftalmoskopia dna oka nie będzie możliwa. W takich przypadkach konieczne jest wykonanie elektroretinografii. Badanie to polega na rejestracji, poprzez elektrody, potencjałów czynnościowych powstałych w siatkówce oka pod wpływem błysku świetlnego (3). U pacjentów z PRA początkowo osłabiona jest reakcja pręcików (słabsze widzenie po zmroku), następnie obejmuje również czopki, co daje obraz osłabienia wszystkich amplitud fal na elektroretinogramie (4, 5). Czas od wystąpienia pierwszych objawów choroby do całkowitej ślepoty jest różny dla różnych ras psów i zależny osobniczo.

PRA jest grupą chorób dziedzicznych o podobnej manifestacji klinicznej, dotykającą psy wielu różnych ras i w różnym wieku. Wszystkie dziedziczne zwyrodnienia pręcików i czopków są rezultatem mutacji w procesie syntezy jednego z enzymów odpowiedzialnych za proces fototransdukcji. Wskutek mutacji dochodzi do zakłócenia w kaskadzie reakcji biochemicznych w zewnętrznym segmencie fotoreceptora, co skutkuje nagromadzeniem się jednego z substratów (np. cGMP), prowadząc do śmierci komórki (3). Postępujący zanik siatkówki jest obecnie nieuleczalną chorobą, która prowadzi do całkowitej ślepoty dotkniętego nią zwierzęcia (3, 23). Schorzenie o podobnej etiologii i patogenezie występuje u ludzi – jest to zwyrodnienie barwnikowe siatkówki (łac. retinitis pigmentosa – RP) (6, 7, 25).

Arnhold i wsp. (8) przeprowadzili doświadczenie, w którym podali mezenchymalne komórki macierzyste pochodzące ze szpiku kostnego (ang. bone marrow derived stem cells – BMSCs) myszom z usuniętym genem rodopsyny. Iniekcja komórek macierzystych umożliwiła dłuższe przeżycie fotoreceptorów u badanych myszy. Dowiedziono również, że BMSCs podane do przestrzeni podsiatkówkowej mają zdolność do różnicowania się w komórki zdolne do ekspresji białek fotoreceptorów (9, 10). MSCs (ang. mezenchymal stem cells) są zdolne do ekspresji fotopigmentu in vitro, jeśli do medium hodowlanego zostanie dodany naskórkowy czynnik wzrostu (11). BMSCs oraz ASCs (ang. adipose derived stem cells) są zdolne do różnicowania się w komórki nabłonka barwnikowego siatkówki (11, 12). Wspomniane badania mogą być nadzieją na zatrzymanie lub opóźnienie zaniku siatkówki, a tym samym zwiększenie komfortu życia zwierząt dotkniętych chorobą.