Kot – terytorialny drapieżnik

Terytorializm

Na zachowania terytorialne kotów składa się wiele aspektów. Pierwszym z nich jest wielkość areału osobniczego, czyli terenu regularnie odwiedzanego przez zwierzę. Obszar zajmowany przez kota musi być na tyle duży, by zwierzę mogło się wyżywić. W przypadku samic możliwość wykarmienia siebie i swojego potomstwa oraz obecność przynajmniej jednego bezpiecznego schronienia to czynniki decydujące o wielkości areału osobniczego. U samców wielkość zajmowanego terenu determinowana jest w dużym stopniu przez możliwość reprodukcji (czyli obecność samic). W zależności od dostępności pożywienia wolno żyjący kot może zajmować od 0,1 do 100 ha.

W obrębie areału osobniczego znajdują się terytoria, czyli obszary bronione przez kota przed intruzami, przede wszystkim innymi osobnikami tego samego gatunku. U zwierząt żyjących w domach terytorium ma zazwyczaj tę samą wielkość, co areał osobniczy, u wolno żyjących jest mniejsze. Kocie terytorium dzieli się na strefy odpoczynku i aktywności. Strefy aktywności to miejsca zabawy i polowania. Odpoczynek i przyjmowanie pokarmu odbywają się w strefach uznanych przez kota za bezpieczne. Terytorium jest oznaczane feromonami oraz sygnałami wizualnymi. Na granicach terytorium, w miejscach zagrożonych wtargnięciem intruza pozostawiane są feromony pochodzące z opuszek łap (drapanie) oraz z gruczołów w okolicy cewki moczowej (oddawanie moczu).

Podczas drapania powierzchni pionowych koty zostawiają nie tylko sygnał węchowy, ale również wizualny (dobrze widoczne zarysowania). Znakując moczem, koty (obojga płci, choć kocury znacznie częściej) spryskują niewielkim strumieniem pionowe przedmioty. Istnieje również podejrzenie, że w niektórych sytuacjach koty zostawiają na granicy terytorium lub w jego istotnych punktach swoje odchody jako przekaz zarówno wizualny, jak i zapachowy.

Miejsca uznawane przez kota za bezpieczne są oznaczane feromonami policzkowymi. Wydzielina z okolic odbytu oraz z opuszek łap może być zostawiana w miejscach, w których kot doznał bólu lub czegoś się przestraszył, jako sygnał do omijania danej okolicy.

Określenie granic obszaru zajmowanego przez konkretnego kota bywa bardzo trudne, ponieważ areały osobnicze mogą na siebie zachodzić, ścieżki jednego zwierzęcia mogą przechodzić przez terytorium drugiego bez widocznych konfliktów, a zdarza się, że koty dzielą się tym samym terytorium łowieckim, korzystając z niego o różnych porach dnia. Na mniejszej przestrzeni, jeśli tylko jest taka możliwość, terytoria poszczególnych zwierząt mogą znajdować się na różnych poziomach (np. jeden kot zajmuje poziom szafy, a drugi zostaje na podłodze).

Koty trzymane w zamkniętych pomieszczeniach mogą mieć problem z naturalną organizacją swojej przestrzeni życiowej. Ich terytorium pokrywa się z areałem osobniczym, przez co tracą swego rodzaju bufor między strefami bezpiecznymi a światem zewnętrznym. Bardzo często sam widok obcych kotów w pobliżu okna czy przeszklonych drzwi powoduje u zamkniętego zwierzęcia poczucie zagrożenia, a wraz z nim potrzebę zaznaczania granic terytorium moczem. Silna frustracja spowodowana brakiem możliwości przegonienia intruza bywa przyczyną agresji przeniesionej na obiekty bardziej dostępne – ludzi czy zwierzęta przebywające w domu. W mniejszych mieszkaniach ograniczony teren utrudnia rozdzielenie stref odpoczynku i aktywności. Miejsca spożywania posiłków, wydalania, spania i zabawy znajdują się bardzo blisko lub wręcz nakładają się na siebie, co jest niezgodne z potrzebami kota.

Nierzadko jedno mieszkanie jest domem dla kilku osobników. Zdarza się, że jest to naturalna grupa społeczna spokrewnionych ze sobą kotów, ale równie często mogą to być zwierzęta o różnym pochodzeniu, różnych potrzebach społecznych i temperamencie oraz różnych doświadczeniach, co determinuje akceptację innych przedstawicieli własnego gatunku. Koty dzielące ze sobą ograniczoną przestrzeń tworzą swoje własne niewielkie terytoria, ale często zmuszone są do przekraczania terytoriów innych kotów, np. w drodze do miski z jedzeniem czy kuwety. Konsekwencją takiej sytuacji mogą być walki między zwierzętami oraz choroby spowodowane stresem lub ograniczonym dostępem do zasobów (np. choroby dróg moczowych i zaparcia z powodu przetrzymywania moczu i kału lub niewystarczającego przyjmowania wody). Dla właściciela uciążliwe staje się znaczenie moczem czy drapanie sprzętów domowych.

Choć oznaczone własnymi feromonami terytorium jest dla kota niezwykle istotne, to nie zawsze jest najważniejszym czynnikiem decydującym o poczuciu bezpieczeństwa. Zwierzę związane emocjonalnie z opiekunami nie będzie miało problemów ze zmianą otoczenia, jeśli przeprowadzi się wspólnie z nimi. Wydaje się, że większym problemem dla kota może być zagrożenie przekroczeniem granic terytorium przez innego, niezaprzyjaźnionego kota lub uniemożliwienie zaspokojenia potrzeb związanych z organizacją przestrzeni (podział na strefy, możliwość ukrycia się).