Inwazyjne aspekty biegunek u cieląt. Część I – biegunki wczesnego okresu odchowu

Epidemiologia

Cielęta są narażone na zarażenie opisywanymi pierwotniakami już od pierwszych godzin po urodzeniu. Niedojrzały układ immunologiczny jest przyczyną dużej podatności na zachorowanie. Inwazyjne oocysty lub cysty w oborach są wszechobecne. Mogą znajdować się na: strzykach wymienia matki, wiadrze i smoczku do odpajania, sierści zwierząt, ścianach boksów i wielu innych miejscach, włącznie z wodą służącą do przygotowania mleka zastępczego. Znaczącym czynnikiem ryzyka jest również tzw. lizawość cieląt, które zlizują oocysty z przedmiotów lub skóry innych cieląt. Takie okoliczności zarażenia wyjaśniają duże ryzyko kryptosporydiozy oraz giardiozy szczególnie u cieląt utrzymywanych w dużym zagęszczeniu. W przeprowadzonych badaniach wykazano, że kryptosporydioza w formie klinicznej stwierdzana jest u cieląt w wieku od 2. do 77. dnia życia, ze szczytem wydalania oocyst w wieku 8-14 dni.

Po 30. dniu życia inwazja wykazuje istotny spadek intensywności i po tym okresie ma już niezbyt istotne znaczenie kliniczne (45). W przypadku giardiozy stwierdzano ją u cieląt w wieku od 3 do 130 dni. Mimo wczesnego pojawienia się zagrożenia, to w pierwszych tygodniach życia cieląt występuje rzadziej niż kryptosporydioza. Szczyt wydalania cyst pokrywający się z natężeniem objawów klinicznych ma miejsce w okresie między 60. a 90. dniem życia (15). Zaobserwowano, że monoinwazje są stwierdzane stosunkowo rzadko (jedynie w 2,9% przypadków). W większości przypadków inwazje Giardia spp. były wikłane pierwotniakami z rodzaju Cryptosporydium lub Eimeria (15, 42, 45, 49, 50).

Znaczenie zoonotyczne

Kryptosporydioza i giardioza są częstymi parazytozami ludzi we wszystkich strefach klimatycznych. Ich występowanie jest stwierdzane najczęściej w krajach i środowiskach o niskiej kulturze sanitarnej. Obie inwazje wymieniane są w grupie czynników odpowiedzialnych za tzw. biegunki podróżnicze. Poza tym duże ryzyko zarażenia ludzi notuje się także w krajach rozwiniętych, w rejonach o wysokiej koncentracji zwierząt hodowlanych. W przypadku kryptosporydiozy gatunkami zoonotycznymi są C. andersoni i C. parvum. Szczególnie w obrębie tego drugiego gatunku jest stwierdzana duża różnorodność szczepów. Wyróżnia się szczepy o genotypie antropozoonotycznym (IIc, IIe, IIb) oraz o genotypie zoonotycznym (IIa, IId, IIl, IIj), stwierdzane częściej u cieląt.

Analiza cech genetycznych izolowanych szczepów umożliwia potwierdzenie źródła zarażenia. Kryptosporydioza u ludzi wykazuje wyraźnie cechy inwazji oportunistycznej. Występuje najczęściej u dzieci do 4. roku życia, osób starszych z dysfunkcją układu immunologicznego, u pacjentów w okresie immunosupresji i zarażonych wirusem HIV. Dawka inwazyjna dla człowieka w zależności od wrażliwości żywiciela oraz zjadliwości szczepu pasożyta waha się od zaledwie 9 do około 1000 oocyst. Również giardioza bywa często stwierdzaną inwazją u ludzi. Ocenia się, że w Europie Środkowej zakażone jest około 5% populacji ludzi. Odsetek ten jest jednak dużo większy u dzieci, u których dochodzi do około 20%.

Okresem największej podatności na zarażenie jest przedział wiekowy od 4 do 5 lat. Osoby dorosłe przechodzą zwykle inwazję bezobjawowo. Objawy kliniczne pojawiają się zaledwie u 20% zarażonych. Znaczącą rolę w zarażeniach ludzi w aspekcie inwazji obu pasożytów pełnią zwierzęta gospodarskie, będąc ich naturalnym rezerwuarem. Zarówno kąpieliska, jak i płytkie ujęcia wody pitnej położone w rejonach o intensywnej hodowli bydła mogą stanowić dla ludzi potencjalnie duże zagrożenie (2, 3, 9, 18, 19, 29, 49).

Występowanie pierwotniaków u bydła

Zainteresowanie ośrodków naukowych inwazjami pierwotniaczymi wiąże się z intensyfikacją hodowli bydła i realnym występowaniem zagrożenia. Od kilkunastu lat także i w Polsce problem ten znajduje zrozumienie wśród hodowców, lekarzy weterynarii i naukowców. W Europie występowanie kryptosporydiozy i giardiozy u bydła jest zróżnicowane i zależy od wielu czynników. Największe znaczenie w rozprzestrzenianiu inwazji mają: sposoby utrzymania zwierząt, ich wiek, przestrzeganie higieny oraz warunki środowiskowe.

Dane dotyczące ekstensywności inwazji w różnych krajach Europy są bardzo zróżnicowane z uwagi na dysproporcje faktycznego występowania inwazji, jak i czułości zastosowanych metod badawczo-diagnostycznych. W przypadku kryptosporydiozy najwyższe wyniki prewalencji inwazji – do 100% – wykazano w Holandii (36, 49), w Austrii do 90,5% (27), w Belgii do 90,5% (30), w Anglii do 89 %, (46), a we Francji do 70,4% (13, 38), Prewalencję inwazji w przedziale od 35 do 55% potwierdzono w Niemczech (16, 22, 23), Szwajcarii (48), Danii (26, 28), Szwecji (4, 5, 43) i w Hiszpanii (6, 7, 37) W krajach Europy Środkowej wykazano niższe zagrożenie, dochodzące do 18% w Czechach (25, 34), 31% na Słowacji (8, 32), 25% w Rumunii (21), 23% w Estonii (42), natomiast w Polsce stwierdzono od 7,45% (44) do wartości 17% (24), 24,6% (35) i 34,4% (29).

Występowanie giardiozy u cieląt podlega tym samym uwarunkowaniom co kryptosporydioza. Podobna jest także ekstensywność inwazji, sięgając kilkudziesięciu procent. Maksymalne poziomy prewalencji inwazji wykazano w badaniach prowadzonych w Niemczech – do 57%, (15) Anglii do 55% (15, 31), Norwegii do 47% (20), Francji do 40% (15), Austrii do 55% (27), Belgii 45% (14), Danii 43% (28), Szwecji 29% (4), Hiszpanii 30% (7). Badania przeprowadzone w Polsce wykazały zróżnicowany poziom prewalencji inwazji, od 2% (29) do 14% (2, 35).