Stres u zwierząt – czy na pewno wiemy już o nim wszystko?

Wpływ stresu na uczenie się i zapamiętywanie

Uczenie się z definicji jest nabywaniem informacji i rodzaju zachowania w konsekwencji na powtarzanie. Podczas nauki powstają zmiany na poziomie komórkowym poprzez stymulację nerwową i tworzenie nowych białek. Chronicznie podwyższone stężenie glikokortykoidów zakłóca proces uczenia się na poziomie komórkowym (15).

Kortykoliberyna jako hormon i neuroprzekaźnik jest wytwarzana w podwzgórzu i hipokampie, jest związana z odpowiedzią organizmu na stres. Jest uwalniana pod wpływem silnego stresu i powoduje rozpad kolców dendrytycznych. Jest to istotne zjawisko, ponieważ kolce biorą udział w tworzeniu synaps, które pełnią ważną rolę w procesie uczenia się i zapamiętywania (7, 8).

Jak wiemy, odpowiednia ilość stresu jest potrzebna zarówno w życiu ludzi, jak i zwierząt. Optymalna dawka stresu pozwala na efektywność działania i radzenie sobie z problemami. Szczególnie jeśli od wczesnego dzieciństwa organizm ma kontakt z bodźcami stresowymi, w późniejszym życiu lepiej sobie radzi w trudnych sytuacjach.

Przeprowadzono badania nad stadem dziko żyjących pawianów. Osobniki, które były poddawane stresom związanym z szybszym usamodzielnianiem się i badaniem terenów, miały później zwiększone szanse na zostanie przywódcą w stadzie (1).

Stres jest niezbędny do przetrwania, jednak aby pozytywnie wpływał na szkolenie, proces uczenia się i zapamiętywania, poziom stresu musi być optymalnie dopasowany do zwierzęcia. Pod uwagę trzeba wziąć przede wszystkim: osobowość psa i jego predyspozycje stresowe, poziom wyszkolenia, warunki środowiskowe, w jakich będzie odbywać się szkolenie oraz takie czynniki jak wiek czy rasa. Szkolenie przebiega efektywniej i krócej, jeśli odbywa się w komfortowych dla psa warunkach. Komfortowych to znaczy takich, kiedy pies bezproblemowo potrafi skupić uwagę na trenerze. Na początku nauki preferowany jest niższy poziom stresu, natomiast wyższy poziom jest wskazany przy komendach dobrze opanowanych. Ważne jest także, aby dopasować trening i poziom stresu do ogólnego stanu i samopoczucia psa.

Zwierzę bardzo mocno pobudzone nie będzie w stanie odpowiednio zareagować na komendę, ponieważ bodźce ze środowiska nie są w stanie dotrzeć lub docierają do niego z opóźnieniem. Zbyt niski poziom pobudzenia działa na tej samej zasadzie (10, 11).

Wykazano, że trening z wykorzystaniem nagród, szczególnie nagrody społecznej, daje lepsze rezultaty (Marta Gashi, konferencja SPARKS 2017). Psy wykazują większą uwagę na bodźce, posłuszeństwo i szybciej się uczą. Prawdopodobnie spowodowane jest to mniejszym poziomem stresu i dobrą motywacją. Taki trening wydaje się być najbardziej korzystny oraz efektywny (16, 17).

Psy, które są poddawane różnorodnym bodźcom od wczesnej młodości, wykazują w późniejszym czasie większą stabilność nerwową, są bardziej posłuszne i mniej agresywne (16).

Zwierzę bardzo dobrze i szybko zapamiętuje wszystkie przykre zdarzenia. Prawdopodobnie jest to związane z ewolucją, tak aby mogło ono szybko przewidywać zagrażające jego życiu sytuacje. Kiedy zwierzę zapamięta wszystkie bodźce, jakich doświadcza bezpośrednio przed zagrożeniem, będzie miało przewagę w przypadku reakcji na bodziec negatywny.

Stresujące i traumatyczne przeżycia osłabiają zdolności poznawcze, tj. zapamiętywanie. Przeprowadzono badania na szczurach, które udowodniły, że efektywność nauki wzrasta wraz z intensywnością stresu, ale tylko do pewnego momentu. Kiedy stresor jest zbyt wysoki, efektywność spada (Joels i in., 2006). Efektywność procesu nauki związana jest także z długością ekspozycji na stresor. Umiarkowany stres pozawala na skupienie uwagi psa, jednak zbyt wysoki wywołuje reakcje zdominowane przez emocje (1).

Systemy fizjologiczne biorące udział w reakcjach stresowych, tj. oś HPA, odgrywają jednocześnie dużą rolę w kwestii zdolności poznawczo-społecznych. Dlatego silny stres ogranicza tę zdolności u psów (18).