Stres u zwierząt – czy na pewno wiemy już o nim wszystko?

Stres a choroby i zaburzenia behawioralne

Czynniki stresujące silnie obciążają organizm, co powoduje podwyższenie stężenia krążących glukokortykosteroidów i zaburzenia sprzężenia zwrotnego na osi podwzgórze – przysadka − nadnercza. Stres ma duży wpływ na układ odpornościowy ze względu na silne działanie przeciwzapalne glukokortykosteroidów, które m.in. hamują aktywność leukocytów. Dodatkowo podczas wystąpienia ostrego stanu zapalnego cytokiny mogą aktywować pobudzenie neuroendokrynnej osi stresowej, co ma zminimalizować reakcję zapalną. Stres może więc opóźniać powstawanie bólu do momentu ustąpienia zagrożenia, co jest istotne z ewolucyjnego punktu widzenia. Jednak w przypadkach wystawienia na silny czynnik stresowy lub przedłużone działanie takowego czynnika może dojść do poważnych problemów zdrowotnych. Glukokorytkosteroidy, adrenalina i noradrenalina uwolnione podczas reakcji na stres mogą stłumić działanie limfocytów Th, które, współpracując z makrofagami, unieszkodliwiają patogeny (1). Przykładem mogą być badania nad myszami zarażonymi wirusem wywołującym nowotwór gruczołu mlekowego. U myszy, które były poddawane działaniu różnego rodzaju bodźcom stresowym, zauważono wzrost występowania guzów sutka z 7 do 92% (6).

Pobudzenie układu współczulnego może przejawiać się objawami fizycznymi, jak biegunka, wymioty, nadmierne ślinienie się, jak i symptomami ze strony układu sercowo-nauczyniowego. W przypadku stresu chronicznego może doprowadzić to do uszkodzeń błony śluzowej jelit i powstawania wrzodów.

Czynniki stresujące, takie jak ograniczenia, konflikty socjalne czy potencjalne zagrożenia, mają wpływ na zachowanie zwierząt i mogą prowadzić do występowania różnorodnych reakcji przerzutowych ujawniających się powtarzanymi bez związku z bieżącą sytuacją zachowaniami. Zachowania te mogą być skierowane wobec siebie (np. lizanie kończyn, ssanie boków ciała) i wobec otoczenia (np. koprofagia, spaczone łaknienie) (25). W sytuacjach ekstremalnych mogą pojawić się zachowania stereotypowe, które objawiają się obsesyjnym powtarzaniem określonych czynności (np. gonienie ogona). Gdy zwierzę ma ograniczony dostęp do bodźców środowiskowych, może wystąpić zachowanie przemieszczone. Charakteryzuje się ono tym, że zwierzę kieruje swoją aktywność przeciwko czynnikom, które nie są przyczyną ich stanu emocjonalnego. Stres ma również wpływ na zaburzenia cykli hormonalnych, co może powodować powstawanie anormalnych zachowań rodzicielskich lub seksualnych, a także na występowanie zachowań agresywnych. Jednak wynikiem stresu może być również apatia i „wyuczona bezradność”, które przypominają depresję u ludzi (1).

Według autora książki pt. Okiem psa Johna Fishera w szkoleniu wyróżnia się dwie grupy psów: psy twarde i psy miękkie. Określenie grupy pozwala na zaplanowanie programu tresury. Psy miękkie to psy łagodne, uległe, o małej odporności na ból. Zbyt duży stres i presja uniemożliwiają pracę psów z trenerem w tej grupie. Trzeba być bardzo ostrożnym w dawkowaniu stresu. Negatywny bodziec powinien zniechęcić psa do niepożądanego zachowania, ale nie może go wystraszyć. Psy z grupy twardej mają większą odporność na stresory, często są dominujące i odporne na ból, efektywniej pracują przy wyższym poziomie stresu i presji. Łatwiej jest im skupić uwagę, kiedy uznają trenera za autorytet. Kiedy celem jest eliminacja niepożądanego zachowania, pies powinien zrozumieć, że nieposłuszeństwo będzie miało przykre konsekwencje (10, 12-14).