Analiza czynników i mechanizmów prowadzących do powstania problemu nietypowej agresji u owczarka niemieckiego

Patrząc od strony neurobiologicznej, deficyty aktywności wiążą się z zaburzeniem homeostazy organizmu i pobudzeniem dopaminoergicznego systemu poszukiwania (6). Jego działanie skłania zwierzę do poszukiwania możliwości zaangażowania się w zachowania prowadzące do pobudzenia układu nagrody, czyli takich, które dostarczają pozytywnych emocji, niezwykle ważnych dla regulacji nastroju. Natomiast zablokowanie dostępu do pożądanej nagrody (w przypadku Aresa możliwości kontaktu z innym psem) prowadzi do gwałtownej supresji systemu poszukiwania i pobudzenia systemu wściekłości, którego obwody są powiązane z obwodami systemu poszukiwania. To skutkuje uruchomieniem reakcji behawioralnej – ataku.

W większości przypadków, analizując czynniki biologiczne biorące udział w powstawaniu problemowych zachowań agresywnych, warto określić rolę testosteronu. W odniesieniu do Aresa nie ma to jednak uzasadnienia, ponieważ pies został wykastrowany w wieku 8 miesięcy.

Zachowania agresywne Aresa nie były epizodycznymi reakcjami. Zanim opiekunowie zdecydowali się poszukać pomocy, ataki zdarzały się niemal zawsze, kiedy tylko Ares, będąc na smyczy, dostrzegał innego psa, a cała sytuacja trwała prawie rok. Zatem patrząc od strony teorii uczenia, musiały istnieć czynniki, które wzmacniały zachowania agresywne i doprowadziły do ich utrwalenia.

Poszukując wzmocnień określonych zachowań, z reguły szukamy ich widocznych konsekwencji. Spodziewamy się dostrzec wymierne korzyści, jakie osiąga zwierzę dzięki prezentacji wyuczonych reakcji. Może to być osiągnięcie dostępu do pożądanych obiektów, możliwości zaangażowania się w inną atrakcyjną aktywność lub też oddalenie źródła zagrożenia czy uniknięcie czegoś nieprzyjemnego. W przypadku zachowań agresywnych wzmocnienia niekoniecznie muszą stanowić widoczną zmianę. Agresja jako naturalny wzorzec zachowania jest czynnością samonagradzającą.

Zachowanie agresywne stymuluje układ nagrody w układzie limbicznym, w wyniku czego działania agresywne sprawiają agresorowi przyjemność (7). Ze względu na deprywację aktywności nastrój Aresa przez dłuższy czas był obniżony. Pies nie miał możliwości angażowania się w inne satysfakcjonujące aktywności, zatem ataki na psy były jedną z niewielu możliwości dostarczania sobie przyjemności. Co więcej, pobudzanie układu nagrody w trakcie prezentacji zachowań agresywnych uruchamia mechanizm neurobiologiczny, bardzo podobny do mechanizmów, poprzez które działają środki uzależniające.

Można zatem przypuszczać, że Ares uzależnił się od agresji. Zdaniem Vetulaniego (7) najłatwiej do uzależnienia dochodzi wówczas, kiedy agresja jest dla agresora całkowicie bezpieczna. A tak właśnie było w przypadku Aresa. Pies zachowywał się agresywnie wobec innych zwierząt, ale (poza dwiema sytuacjami) nie wiązało się to z koniecznością podjęcia faktycznej walki, która mogłaby się wiązać z zagrożeniem, ranami i bólem. Dodatkowo przyjmując, że frustracja która poprzedzała zachowania agresywne jest popędem awersyjnym, czyli nieprzyjemnym doznaniem (8), uruchomienie agresji daje możliwość nie tylko doznania przyjemności, ale również zakończenie trwania sytuacji nieprzyjemnej. Wraz z powtarzaniem kolejnych zachowań agresywnych Ares nauczył się unikać frustracji, prezentując reakcje agresywne już na sam widok innego psa i te właśnie reakcje zostały utrwalone.

Podsumowując, zachowania agresywne wobec obcych psów, które prezentuje Ares, są reakcjami wyuczonymi. Pojawiły się jako reakcja na frustrację, zostały wzmocnione i utrwalone w określonej sytuacji bodźcowej, dla której kluczowymi elementami były ograniczająca smycz i widok innego psa. Dodatkowo pośrednim czynnikiem, który przyczynił się do powstania problemu, była deprywacja aktywności, która doprowadziła do obniżenia nastroju, obniżenia progów reagowania, torując niejako drogę reakcjom zarówno frustracji, jak i agresji. Zatem w planie modyfikacji problemowego zachowania powinny znaleźć się działania zmierzające zarówno do wyrównania nastroju poprzez dostarczenie psu stymulacji właściwej dla potrzeb psa tej rasy, jak i „terapia uzależnień”, zmierzająca nie tylko do wyeliminowania nieadekwatnych zachowań, ale zastąpienia ich bardziej adaptacyjnymi i akceptowanymi przez opiekunów zachowaniami alternatywnymi.