Inwazyjne aspekty biegunek u cieląt. Część II. Biegunki późnego okresu odchowu – kokcydioza

Kliniczny przebieg inwazji

Kokcydioza u bydła przebiega w dwóch postaciach klinicznych. Z uwagi na przeważający w hodowli masowej alkierzowy system utrzymania zwierząt, częściej obserwowana i bardziej znana jest kokcydioza oborowa. Dotyczy ona zwierząt w przedziale wiekowym 3-13 miesięcy utrzymywanych grupowo. Niezależnie od tej postaci u cieląt i młodego bydła utrzymywanego pastwiskowo w pierwszych tygodniach wypasu może wystąpić kokcydioza pastwiskowa, której występowanie determinują szczególne cechy gatunku E. alabamensis (2, 4, 7, 8, 12, 18, 19, 28).

Kokcydioza oborowa

Gatunkami kokcydiów odpowiedzialnymi za tę postać choroby w Europie środkowej są najczęściej E. bovis E. zuerni, rzadziej E. auburnensis. Gatunki te charakteryzują się występowaniem w trakcie rozwoju postaci makrogamontów. Inwazje najczęściej mają charakter mieszany, a gatunkom szczególnie patogennym mogą towarzyszyć: E. elipsoidalis, E.auburnensis, E. wyomingensis, E. pellita, E. cylindrica, E. brasiliensis, E. subsferica. Nasilenie objawów klinicznych jest uzależnione od intensywności inwazji oraz stopnia dominacji gatunków szczególnie patogennych. Jest to o tyle istotne, że przy dużej liczbie możliwych gatunków wywołujących inwazję zwracamy uwagę nie na ogólną intensywność inwazji (liczbę oocyst w gramie kału), lecz odsetek oocyst gatunków wysoce patogennych.

Objawy chorobowe występują relatywnie późno w stosunku do przebiegu kokcydiozy u innych gatunków zwierząt. W drugim tygodniu po zarażeniu pojawia się początkowo wodnista, następnie śluzowo-krwista biegunka. Obserwuje się brak łaknienia przy początkowo wzmożonym pragnieniu oraz podwyższoną ciepłotę ciała. Zwierzęta są osłabione, apatyczne, z objawami bólowymi w obrębie jamy brzusznej. Może wystąpić wypadanie odbytu. Choroba może mieć przebieg ostry (kończący się śmiercią w ciągu kilku dni), podostry lub przewlekły. Przebieg choroby poza gatunkiem pasożyta zależy od dawki inwazyjnej oraz stanu odporności swoistej i nieswoistej zwierzęcia. Wrażliwość na zarażenie dotyczy szczególnie młodych zwierząt (3.-13. miesiąc). Czynniki ryzyka warunkujące ciężki przebieg inwazji to pierwotne zarażenie oraz immunosupresja o różnej etiologii. Inwazje bezobjawowe mogą być stwierdzane także u starszych zwierząt, które w takim wypadku są rezerwuarem patogenu (4, 7, 9, 10, 19, 25, 28, 32, 34).

Kokcydioza pastwiskowa

Inwazja ta występuje u młodych zwierząt w pierwszych tygodniach wypasu. Jej występowanie związane jest z szczególnymi cechami E. alabamensis. Oocysty tego gatunku dzięki dwuwarstwowej otoczce zachowują swą inwazyjność w środowisku zewnętrznym do 2 lat. Potwierdzano ich inwazyjność w sianie przez okres 8 miesięcy. Kontaminacja środowiska podczas klinicznego przebiegu inwazji w grupie młodzieży oraz przez bezobjawowych nosicieli (starsze zwierzęta) powoduje, że w momencie gdy pojawi się na pastwisku populacja wrażliwa, dochodzi do jej zarażenia i wystąpienia objawów klinicznych.

Przebieg kokcydiozy pastwiskowej jest bardziej łagodny niż oborowej. W trakcie rozwoju pierwotniaka na etapie rozmnażania bezpłciowego występują jedynie mikromeronty, a faza II schizogonii i gamogonii ma miejsce w tylnych partiach jelit cienkich, rzadziej w okrężnicy. Objawy występują w kilka dni po zarażeniu, najczęściej w pierwszych tygodniach wypasu. Charakteryzują się pienistymi, wodnistymi biegunkami utrzymującymi się kilka-, kilkanaście dni. Zwierzęta są apatyczne, o obniżonym łaknieniu i zwiększonym pragnieniu. Tylko u najsłabszych cieląt (immunosupresja) może mieć miejsce przebieg letalny. Większość młodzieży w stadzie przechorowuje inwazję z 15-proc. utratą masy ciała i w ciągu 4 tygodni powraca do zdrowia. Mało charakterystyczny przebieg choroby powoduje, że w wielu przypadkach jest ona niediagnozowana, a występujące zaburzenia przypisuje się faktowi tzw. „zatrucia pastwiskowego” (8, 12, 19, 25, 31, 33).

Epidemiologia kokcydiozy

Inwazja ma szczególne znaczenie w hodowli wielkostadnej, znajdując warunki do intensywnego rozprzestrzenia się. Zarażenia możliwe są w każdym wieku, lecz z uwagi na nabytą odporność swoistą i nieswoistą praktycznie jest stwierdzana w grupie starszych cieląt i młodego bydła. Mimo że potencjalna możliwość zarażenia występuje już w pierwszych tygodniach życia cieląt, to z uwagi na długi okres prepatentny (18-21 dni) oraz różnice kontaminacji środowiska, inwazje o największej intensywności (najbardziej intensywne objawy kliniczne) są stwierdzane w przedziale wiekowym 9-10 tygodni. U młodego bydła, powyżej 6. miesiąca życia, przebieg jest łagodny lub bezobjawowy. Badania prowadzone przed kilkoma laty w Zakładzie Parazytologii i Chorób Inwazyjnych Wydziału Medycyny Weterynaryjnej w Lublinie potwierdziły występowanie oocyst w kale u zwierząt od 2. do 16. miesiąca życia.

Zwierzęta dorosłe mogą się także zarażać, lecz z uwagi na odporność swoistą i nieswoistą tylko wyjątkowo są bezobjawowymi siewcami oocyst. Kokcydioza oborowa występuje powszechnie w dużych stadach, w których prowadzi się grupowy odchów cieląt. Badania w wielu krajach w Europie wykazały występowanie inwazji w 92 do 100% dużych stad. Prewalencja w niektórych fermach, zwłaszcza w grupie ryzyka (cielęta i młode bydło), sięga: 95% zwierząt w Niemczech, 73% w Polsce (52% gatunki patogenne), 83% w Austrii (63% gatunki patogenne), 80% w Czechach, 96% w Danii, 68% w Turcji, 33% na Węgrzech. Kokcydioza pastwiskowa spotyka się z zainteresowaniem szczególnie w rejonach gdzie prowadzony jest wypas cieląt i młodego bydła. Jest ona dużym problemem w północnych landach Niemiec oraz Danii. Duża kontaminacja środowiska, co przekłada się na intensywne zarażenia wypasanych cieląt, często skutkuje ich upadkami w pierwszych tygodniach wypasu (1, 3, 6, 11, 16, 21-24, 27, 29, 30, 32, 34, 35).