Zewnątrzwydzielnicza niewydolność trzustki u psów

Choroby przewodu pokarmowego objawiające się zaburzeniami oddawania kału to jedne z najczęstszych przyczyn wizyty u lekarza weterynarii. Jedną z przyczyn przewlekłych objawów ze strony przewodu pokarmowego jest zewnątrzwydzielnicza niewydolność trzustki (exocrine pancreatic insufficiency, EPI), choroba często pomijana w diagnostyce różnicowej, choć związana z charakterystycznym obrazem klinicznym.

Objawy kliniczne

Zewnątrzwydzielnicza niewydolność trzustki to choroba przewlekła charakteryzująca się niedostateczną produkcją enzymów trawiennych, czego efektem są zaburzenia trawienia oraz typowe objawy kliniczne. Pierwsze objawy zauważalne są zazwyczaj, gdy zdolności wydzielania enzymów trawiennych zostaną utracone w co najmniej 90%. Do najczęstszych objawów należą zaburzenia wydalania takie jak: wzrost dziennej ilości oddawanego kału, zwiększenie częstości jego oddawania, zmiana barwy na jasną lub żółtawą. Kał często jest także tłusty, błyszczący oraz widoczne są w nim niestrawione resztki pokarmu. Wśród objawów ogólnych należy wymienić: nawracające wzdęcia, utratę masy ciała, wychudzenie, pogorszenie jakości okrywy włosowej, polifagię i koprofagię. Należy podkreślić, że w przypadku EPI biegunki występują sporadycznie. Charakterystyczny wygląd zwierzęcia (ryc. 1), wraz z informacjami uzyskanymi z wywiadu, zwykle pozwala na postawienie wstępnej diagnozy zewnątrzwydzielniczej niewydolności trzustki. Wymienione objawy nie są jednak patognomiczne dla tej jednostki chorobowej i występują również w przebiegu innych chorób powodujących zaburzenia wchłaniania jelitowego, z tego powodu konieczne jest potwierdzenie wstępnej diagnozy poprzez dokładniejsze badania (4, 8).

Etiopatogeneza

Najczęstszą przyczyną zmniejszonego wydzielania enzymów trawiennych przez trzustkę jest zanik zrazików trzustkowych (Pancreatic Acinar Atrophy, PAA), rzadziej EPI jest skutkiem przewlekłego zapalenia trzustki lub jej nowotworu.

W przebiegu PAA zanikowi ulegają zraziki trzustkowe odpowiedzialne za produkcję enzymów trawiennych, bez uszkodzenia części wewnątrzwydzielniczej trzustki (8). Psy są jedynym znanym gatunkiem, u którego choroba ta istnieje samodzielnie. U ludzi w przebiegu choroby Mikulicza-Radeckiego lub zespołu Shwachmana-Diamonda również obserwuje się zanik zrazików trzustkowych, jednak zmiany dotyczą także innych narządów organizmu (10).

Przyczyny zaniku zrazików nie są jasne, pomimo wieloletnich badań nad tą chorobą. Istniała hipoteza, że przyczyną jest wrodzony niedorozwój zrazików trzustkowych, za czym przemawiał fakt, że PAA często występuje u młodych zwierząt. Jednak obecnie uważa się, że choroba ma charakter postępujący i degeneracyjny. W celu potwierdzenia tej tezy wykonano badania, w których dowiedziono, że zwierzęta, u których w późniejszym wieku stwierdzono PAA, urodziły się jako zdrowe szczeniaki z histologicznie prawidłowo zbudowaną trzustką (8).

Zwiększona częstotliwość występowania choroby u ras predysponowanych jako ewentualną przyczynę sugeruje czynnik genetyczny. Na podstawie badań hodowlanych stwierdzono, że nie jest to choroba, na którą wpływ ma pojedynczy gen, a raczej schorzenie wielogenowe, jednak konkretne geny odpowiedzialne za rozwój choroby nie zostały jeszcze zidentyfikowane, a badania nad nimi wciąż trwają (3).

Na podstawie badań histologicznych przeprowadzonych u owczarków niemieckich i owczarków szkockich Collie stwierdzono, że do zaniku zrazików trzustki dochodzi prawdopodobnie na tle autoimmunologicznym (8). W przebiegu choroby dochodzi do powstawania nacieków zapalnych, składających się głównie z limfocytów. W częściach trzustki objętych zanikiem nie dochodzi jednak do zwiększenia ilości tkanki włóknistej. Stopniowo zdrowa tkanka zastępowana jest atypową tkanką zrazików trzustkowych, niezdolną do produkcji enzymów, a w niektórych przypadkach także tkanką tłuszczową. W przebiegu choroby część endokrynna trzustki pozostaje niezmieniona (8).

Obecnie uważa się, że na rozwój PAA, jak w przypadku wielu chorób o podłożu autoimmunologicznym, ma wpływ wiele czynników, w tym czynniki genetyczne oraz środowiskowe, jednak wpływ obu nie został jeszcze dokładnie określony.

Rzadziej EPI występuje na skutek przewlekłego zapalenia trzustki. W efekcie zapalenia dochodzi do zwiększenia ilości tkanki włóknistej w obrębie narządu i jego degeneracji. Proces dotyczy zarówno części egzo-, jak i endokrynnej trzustki, dlatego objawom zaburzeń trawiennych towarzyszą często także objawy cukrzycy (8).