Zapaść tchawicy u psów. Występowanie. Leczenie zachowawcze

Zapaść tchawicy (collaps tracheae) u psów jest najczęściej obserwowaną patologią powodującą zwężenie tchawicy i następowe zaburzenia oddychania. Innymi rzadziej obserwowanymi przyczynami zwężenia tchawicy są: nowotwory, ciała obce, zmiany pourazowe, jatrogenne czy też niedorozwój tchawicy. Tchawica jest narządem rurowatym o częściowo sztywnej ścianie wspartej na rusztowaniu chrzęstnym. Łączy krtań z oskrzelami. Zbudowana jest z trzech warstw, tj.: błony śluzowej (tunica mucosa), składającej się z nabłonka wielorzędowego migawkowego i warstwy właściwej błony śluzowej, błony włóknisto-chrzęstnej (tunica fibrocartilaginea) i przydanki (adventitia). Błonę włóknisto-chrzęstną tworzą: chrząstki (pierścienie) tchawicze (cartilagines tracheales) w liczbie od 35 do 45, więzadła pierścieniowate (tchawicze) (ligg anularia) oraz ściana błoniasta, która łączy wolne końce chrząstek. Ściana błoniasta jest zbudowana z mięśnia (mięsień poprzeczny tchawicy) oraz tkanki łącznej (3). U zdrowych psów światło tchawicy praktycznie prawie nie zmienia się w czasie oddychania, co oznacza, że w czasie badania rentgenowskiego czy też rentgenoskopii w czasie wdechu i wydechu światło tchawicy jest takie samo. Brachycefaliki w porównaniu do innych psów mają tchawicę o mniejszym świetle. Stosunek średnicy tchawicy do wysokości wpustu do klatki piersiowej (mierzonej na wysokości 1. żebra) u tych psów wynosi poniżej 0,16 (u buldogów angielskich – 0,13), podczas gdy u psów ras niebrachycefalicznych – 0,2.

Zapaść tchawicy najczęściej jest obserwowana u ras miniaturowych o masie ciała poniżej 7 kg, w wieku powyżej 5 lat, a także u psów ras brachycefalicznych. W przebiegu tej choroby dochodzi do rozwoju progresywnych zwyrodnieniowych zmian dotyczących pierścieni tchawiczych prowadzących do osłabienia ich elastyczności, rozprostowywania i zmiany kulistego kształtu. Końce chrząstek tchawiczych oddalają się od siebie, co powoduje rozciągniecie, wiotkość i zapadanie się ściany błoniastej (ryc. 1). W chrząstce tchawicy obserwuje się zmiany zwyrodnieniowe, zmniejszenie liczby elementów komórkowych, siarczanu chondroityniny, glukozoaminoglikanów i zawartości wapnia. U psów obserwuje się grzbietowo-brzuszny typ spłaszczenia, chociaż opisane zostały też przypadki bocznego spłaszczenia tchawicy. Przyczyny choroby nie zostały do końca poznane. Uważa się, że na jej powstawanie mogą mieć wpływ czynniki genetyczne, żywieniowe, alergiczne, zaburzenia unerwienia, stany zapalne (przewlekłe choroby dróg oddechowych, infekcje bakteryjne, kaszel kenelowy), intubacja, ucisk tchawicy przez obrożę, zwyrodnienie chrząstek tchawiczych czy też otyłość. Zapaść może występować ogniskowo lub też może rozprzestrzeniać się na większe odcinki tchawicy (1, 2). W około 50% przypadków zapaści tchawicy towarzyszy różnego stopnia zapaść oskrzeli. W jednym z badań stwierdzono także, że prawie co trzeci pacjent z zapaścią tchawicy miał rozpoznaną zapaść lub porażenie krtani.

Choroba objawia się suchym kaszlem, dusznością o różnym nasileniu, szmerami oddechowymi przypominającymi klakson o gęsim głosie, nietolerancją wysiłkową, a nawet sinicą. W przypadku zapaści tchawicy w odcinku szyjnym duszność nasila się w czasie wdechu, podczas gdy przy zapaści odcinka piersiowego tchawicy objawy duszności nasilają się w czasie wydechu. W praktyce klinicznej zwykle obserwuje się duszność mieszaną – szczególnie przy ekscytacji (1, 2).

Współistniejące często zapalenie tchawicy lub też zaburzenia kardiologiczne powodują nasilenie objawów. Powtarzające się epizody kaszlu prowadzą do nakręcania spirali patologii, w której trudności w oddychaniu pogłębiają podciśnienie w jamie opłucnej, powodujące w następstwie uszkodzenie nabłonka wyściełającego drogi oddechowe, zalegania wysięku i następowe zaburzenia mechanizmów oczyszczania i dalsze zwężenie światła tchawicy.

Chorobę rozpoznaje się na podstawie badania klinicznego. Podczas omacywania tchawicy rzadko udaje się stwierdzić zmianę kształtu tchawicy i osłabienie sprężystości chrząstek, częściej udaje się wywołać kaszel odruchowy. Osłuchiwaniem stwierdza się obecność nieprawidłowych szmerów oddechowych. Badanie radiologiczne szyi i klatki piersiowej w większości przypadków umożliwia rozpoznanie choroby, przy czym badanie to należy wykonywać zarówno w czasie wdechu, jak i wydechu. W czasie wykonywania zdjęć głowa nie powinna być nadmiernie wyprostowana ani też zgięta. Należy przy tym pamiętać, że nakładanie się cienia przełyku lub mięśni szyjnych na obraz tchawicy może być przyczyną stawiania rozpoznań fałszywie ujemnych lub też fałszywie dodatnich. Z tego względu bardziej polecana jest fluoroskopia, pozwalająca obserwować w czasie rzeczywistym zachowanie się tchawicy przy wdechu i wydechu.

Kolejnym cennym badaniem jest laryngotracheobronchoskopia, która umożliwia bezpośrednie oglądanie wnętrza krtani, tchawicy, oskrzeli i stwierdzenie ewentualnie współwystępujących zmian krtani (wiotkość, zapadanie, porażenia) czy też zapaści oskrzeli. Badanie to umożliwia ocenę rozległości, nasilenia zmian oraz precyzyjną lokalizację miejsc zapadania się tchawicy. Podczas wdechu u chorych zwierząt wskutek podciśnienia wewnątrz tchawicy zapada się jej część szyjna i rozszerza się część piersiowa (podciśnienie w obrębie jamy opłucnej). Przeciwnie podczas wydechu – dochodzi do ściskania części piersiowej tchawicy i nierzadko rozszerzania części szyjnej. Dodatkowo metoda ta jest przydatna do pobierania materiału do badania cytologicznego oraz wymazu do badań bakteriologicznych w celu doboru właściwej antybiotykoterapii. W praktyce klinicznej stosuje się tracheoskopową klasyfikację zapadnięcia tchawicy wg Tangnera-Hobsona na cztery stopnie: (2):

• I stopień: światło tchawicy zmniejszone o około 25%, chrząstki tchawicze mają zachowany kształt półkolisty, a ściana błoniasta tchawicy delikatnie wpukla się do światła tchawicy. Zwykle brak objawów klinicznych.
• II stopień: światło tchawicy zmniejszone o około 50%, chrząstki tchawicze mają tendencję do rozprostowywania się, a ściana błoniasta rozciągnięta i wpuklająca się do tchawicy, światło tchawicy zmniejszone o około 50%, widoczne falowanie mięśnia tchawicy przy wdechu, często przekrwienie, drobne wybroczyny w błonie śluzowej. Objawy kliniczne są umiarkowane (ryc. 3).
• III stopień: światło tchawicy zmniejszone o ok. 75%, chrząstki tchawicze prawie rozprostowane, ściana błoniasta znacznie rozciągnięta i wpuklająca się do tego stopnia, że jest w bliskim kontakcie z błoną śluzową dogrzbietowej powierzchni chrząstek tchawicznych. W 50-75% przypadków bronchoskop (przy jego wprowadzaniu) rozchyla tchawicę jak przełyk, widoczne śluz i cechy zapalenia błony śluzowej. Częste są: kaszel z sinicą, głośne oddychanie z silną pracą tłoczni brzucha (ryc. 4).
• IV stopień: brak światła tchawicy (widoczne „sklejanie się” ścian tchawicy), chrząstki całkowicie rozprostowane, a nawet wpuklające się do środka tchawicy, cechy obrzęku błony śluzowej, wybroczyny, śluz, głośne charczenie, utrata przytomności, sinica (ryc. 5).