Włosogłówczyca psów i jej zwalczanie

Prowadzone w Polsce oraz w krajach europejskich badania nad ekstensywnością inwazji nicieni u psów, a także nad obecnością jaj pasożytów w próbkach ziemi z terenów miejskich skłaniają do refleksji nad skutecznością profilaktyki i terapii inwazji nicieni u tych zwierząt. Intensywność inwazji Trichuris vulpis u psów waha się w przedziale od 2% do 16%, w zależności od środowiska. Inwazje T. vulpis częściej notuje się w środowisku miejskim, głównie ze względu na duże zagęszczenie żywicieli i możliwości wielokrotnych inwazji. Również włosogłówkę psią bardzo często spotyka się w hodowlach zamkniętych typu schroniska dla psów czy hodowle psów służbowych i pracujących (1, 2), zaś ekstensywność rudych dzikich lisów mieści się w zakresie od 4% do 16%. Sporadycznie włosogłówkę psią można stwierdzić u kotów. Były również notowane inwazje T. vulpis u ludzi, przebiegające jako larwa trzewna wędrująca, a także inwazja jelitowa (3-5).

Morfologia pasożyta

Włosogłówka psia (Trichuris vulpis) jest kosmopolitycznym nicieniem pasożytującym u psów i psowatych. Dymorfizm płciowy jest miernie zaznaczony, samica ma ok. 58-73 mm długości, samiec 43-62 mm, tylny koniec ciała samca jest charakterystycznie zagięty dobrzusznie. Na tylnym końcu samca można zauważyć pojedynczą szczecinkę kopulacyjną. Ciało włosogłówki można podzielić na dwa odcinki: przedni – cienki i włosowaty, zawierający długą, rozbudowaną gardziel – i tylny – gruby, zawierający pozostałe narządy. Gardziel składa się z przedniego, krótkiego – mięśniowego odcinka i tylnego, zaopatrzonego w komórki gruczołowe. Jaja włosogłówki mają typową beczułkowatą lub cytrynkowatą budowę, na biegunach znajdują się dobrze widoczne, przejrzyste czopki. Jaja mają wymiary: 88-93 μm długości i 37-49 μm szerokości.

Cykl rozwojowy

Ostatecznym miejscem pasożytowania włosogłówki psiej jest jelito grube. Pasożytująca w nim zapłodniona samica składa od 2 do 8 tys. jaj dziennie. Jaja inwazyjne są odporne na niekorzystne warunki, w środowisku, w glebie mogą przetrwać nawet do kilku lat. Świeżo złożone jaja zawierają zygotę, jajo inwazyjne zawiera larwę pierwszego stadium. Długość okresu rozwoju larwy inwazyjnej zależy od temperatury i dostępu powietrza i wynosi od 15 do 28 dni. Po połknięciu inwazyjnego jaja larwa uwalnia się w jelicie cienkim, wnika w błonę śluzową i wędruje do jelita grubego, odbywając po drodze kolejne cztery linienia. W jelicie grubym dojrzałe nicienie wnikają gardzielą w błonę śluzową jelita. Osobniki dojrzałe są krwiopijne, pobierają krew z błony śluzowej, wykorzystując rozbudowaną gardziel. Okres prepatentny wynosi ok. 3 miesiące (2, 6).

Patogeneza i objawy kliniczne

Inwazje włosogłówek dotyczą psów w każdym wieku. W większości przypadków przebiegają bezobjawowo lub skąpoobjawowo. Pasożytujące w błonie śluzowej jelita grubego nicienie powodują zapalenie nieżytowe, przy masowych inwazjach dochodzące do krwotocznego, występuje zwiększona produkcja śluzu jelitowego, w miejscu wniknięcia widoczne są wybroczyny krwotoczne i nacieki komórkowe. Pasożytujące włosogłówki żywią się krwią, wydalając jednocześnie metabolity o silnym działaniu toksycznym. Przy nielicznych inwazjach dochodzi do długo rozwijającej się anemii, małych spadków wagi, słabo nasilonych biegunek, psy często zachowują dobre samopoczucie. Wraz ze wzrostem liczebności pasożytów objawy kliniczne ulegają nasileniu. Występują częste śluzowe, nierzadko zabarwione krwią biegunki, postępujące wychudzenie i anemia, u młodych zwierząt następuje zahamowanie wzrostu. Przy masowych inwazjach objawy jelitowe mogą występować już w okresie prepatentnym, w czasie wędrówek larw w jelicie (6).