Rehabilitacja po złamaniach kości kończyn

Gojenie złamania zależy od czynników biologicznych (tj. umiejscowienie złamania, krążenie, równoczesne uszkodzenie tkanek miękkich, stan ogólny, wiek zwierzęcia) i mechanicznych (np. uzyskanie stabilizacji odłamów kostnych). Bardzo ważnym procesem warunkującym prawidłowe gojenie złamania jest odpowiednie zaopatrzenie kości w krew (7). Rehabilitacja jest bardzo istotnym elementem wspomagającym proces leczenia złamań. Prawidłowo dobrane terapie i zastosowane na odpowiednim etapie gojenia złamania są warunkiem możliwie najszybszego odzyskania jak najpełniejszej sprawności.

Leczenie zachowawcze

Stabilizacja złamania kości za pomocą opatrunku unieruchamiającego powoduje szereg niekorzystnych następstw w elementach układu ruchu. Dochodzi do atrofii mięśni i ich zaniku z nieczynności. Zmniejsza się siła skurczu mięśni oraz ich elastyczność, powstają przykurcze. Chrząstka stawowa ulega zmianom zanikowym, a powyżej 15 tygodni unieruchomienia – nieodwracalnym zmianom zwyrodnieniowym. Więzadła oraz ścięgna stają się mniej elastyczne. Niedostateczne obciążanie chorej kończyny prowadzi do zmniejszenia gęstości tkanki kostnej, do zmian o charakterze osteoporozy. Niekorzystne zmiany dotyczą również układu nerwowego. Zmniejsza się świadomość własnego ciała na skutek ograniczenia ilości przesyłanych impulsów proprioceptywnych (2, 3).

Stosowanie zabiegów rehabilitacyjnych zarówno w trakcie, jak i po okresie unieruchomienia ma na celu ograniczenie niekorzystnych następstw immobilizacji, a także jak najszybsze i najpełniejsze usprawnienie pacjenta po złamaniu (3).

Rehabilitacja w trakcie unieruchomienia

W trakcie unieruchomienia wyróżnić można trzy okresy: wczesny, pośredni i późny. Okres wczesny obejmuje pierwsze trzy doby po założeniu opatrunku, okres pośredni trwa od trzech do sześciu tygodni, w zależności od charakteru złamania, wieku zwierzęcia oraz postępu gojenia, a okres późny aż do momentu zdjęcia opatrunku usztywniającego.

W okresie wczesnym stosuje się:

• magnetoterapię;
• laseroterapię;
• prąd przeciwbólowy TENS;
• masaż (zakończony zimnolecznictwem);
• ćwiczenia bierne.

Magnetoterapia jest zabiegiem fizykalnym wykorzystującym wolnozmienne pole magnetyczne. Działanie biologiczne pola magnetycznego polega na zmianach czynnościowych i strukturalnych w obrębie błony komórkowej. Magnetoterapia powoduje hiperpolaryzację błony komórkowej, poprawę przemiany materii, stymuluje podział komórkowy i regenerację tkankową, a także przyśpiesza powstanie blizny kostnej. Działa przeciwzapalnie, analgetycznie i przekrwiennie. Magnetoterapia jest metodą nietermiczną, dlatego wdraża się ją do programu usprawniania w okresie wczesnym. Opatrunek unieruchamiający nie stanowi przeszkody dla pola magnetycznego, zabiegi mogą być wykonywane przez opatrunek (1, 12). Pole magnetyczne nie tylko przyśpiesza powstanie zrostu, ale również zwiększa gęstość tkanki kostnej.

Laseroterapia wykorzystuje urządzenia emitujące promieniowanie świetlne o specyficznych właściwościach. Mechanizm działania biostymulacyjnych laserów niskoenergetycznych polega na absorpcji światła w napromieniowywanych komórkach przez wyspecjalizowane do tego biomolekuły (chromofory), zlokalizowane głównie w mitochondriach komórkowych. Powoduje to poprawę metabolizmu komórki. Laser działa angiogenetycznie, powoduje wzrost stężenia niektórych hormonów (m. in. endorfin, serotoniny), zmniejsza przewodnictwo we włóknach czuciowych, co przejawia się działaniem przeciwbólowym. Działa również przeciwobrzękowo, reparacyjnie i regeneracyjnie. Biostymulacja laserowa wykorzystująca aparaty klasy 3B nie powoduje przegrzania tkanek (wzrost temperatury tkanek wynosi maksymalnie 1°C). Z tego względu może być stosowana już w okresie ostrym. Warunkiem przeprowadzenia skutecznego zabiegu laseroterapii jest wycięcie okienka w opatrunku i naświetlanie skóry pozbawionej sierści (1, 6, 9).

TENS jest prądem o małej częstotliwości, wykazującym działanie przeciwbólowe. W zależności od doboru parametrów oddziałuje na mechanizm bramki kontrolnej bólu (hamowanie przesyłania informacji bólowej na poziomie rdzenia kręgowego) lub poprzez stymulację wydzielania endorfin. Przeciwbólowe oddziaływanie prądu TENS utrzymuje się od kilku do kilkunastu godzin. Istnieje wiele możliwości ułożenia elektrod na ciele pacjenta. Z tego względu opatrunek nie stanowi przeszkody w wykonaniu zabiegu. Stosowanie elektroterapii w okresie wczesnym pozwala na zmniejszenie dawek stosowanych leków przeciwbólowych (3, 11).

Masaż stosowany w okresie ostrym wywołuje szereg pozytywnych reakcji w organizmie zwierzęcia. Wpływa na zmniejszenie pobudzenia w obrębie układu nerwowego, przyspiesza drenaż krwi i limfy, umożliwiając dopływ świeżej, bogatej w tlen i substancje odżywcze krwi do miejsc chorych, zwiększa wymianę gazową w uszkodzonych tkankach oraz przyspiesza metabolizm komórkowy (8). Masaż jest wykonywany u pacjenta leżącego na boku. Dystalną część chorej kończyny unosi się powyżej poziomu serca i opiera na klinie rehabilitacyjnym lub zwiniętym kocu.

Elewacja ma na celu ograniczenie zastoju krwi i chłonki w dalszej części kończyny. W tej pozycji prowadzi się masaż, który obejmuje dostępne fragmenty chorej kończyny. Po wykonaniu masażu na dystalną część kończyny, która nie jest objęta opatrunkiem, stosuje się okład chłodzący. Zimny kompres obkurcza naczynia krwionośne, co zmniejsza tendencję do tworzenia się obrzęków (8). Następnie przechodzi się do masażu grzbietu. Masaż grzbietu ma na celu przyspieszenie krążenia krwi, dzięki czemu układ krążenia jest w stanie sprawniej odebrać krew i chłonkę, które zostały „uwolnione” z obszaru chorej kończyny.

Po wykonaniu masażu przechodzi się do ćwiczeń biernych. Ćwiczenia PROM (Passive Range of Motion) polegają na prowadzeniu ruchów w stawie w pełnym zakresie z zastosowaniem siły zewnętrznej (rąk terapeuty). Wykonywane są one w dostępnych stawach kończyny chorej. Ćwiczenia bierne mają na celu zmniejszenie napięcia mięśniowego, poprawę odżywienia mięśni oraz chrząstki stawowej, ograniczenie powstawania zrostów w obrębie tkanek miękkich i stawów. Ograniczają efekty uboczne wynikające z nieużywania kończyny i umożliwiają lepsze gojenie się złamania (2, 4).