Janusowe oblicza leków sedacyjnych w medycynie i weterynarii

Racematy i enancjomery jako leki

Pierwszy wyraźny przykład różnicy w farmakologicznym działaniu mieszaniny racemicznej w odniesieniu do izomeru optycznego przedstawił Arthur Cushny prawie dziewięćdziesiąt lat temu. Wykazał on, że hioscyjamina, będąca naturalnym lewoskrętnym izomerem optycznym atropiny (tzw. L-atropina), posiada dwukrotnie większą siłę działania od jej formy racemicznej. Dowiódł on również, że endogenna adrenalina, będąca lewoskrętnym enancjomerem, jest dwukrotnie silniejsza od syntetycznej będącej racematem (4).

Mimo że stosunkowo wcześnie zrozumiano istotę odmienności form izomerycznych, w XX wieku szereg leków będących racematami opracowywano i stosowano z założeniem, że tylko jeden enancjomer, tzw. eutomer, jest farmakologicznie aktywny, drugi natomiast, tzw. distomer, jest nieaktywny i nieszkodliwy. Główną przyczyną takiego założenia było to, że dostępne metody syntezy leków pozwalały na produkcję racematów, natomiast wyprodukowanie czystego enancjomeru ze względów technicznych i ekonomicznych było niemożliwe do wykonania na skalę przemysłową.

W miarę upływu czasu w laboratoriach izolowano coraz większą ilość czystych enancjomerów, co pozwalało na zbadanie ich indywidualnych właściwości farmakologicznych. Badania Patila i współpracowników wykazały zależność aktywności leków adrenergicznych od geometrii molekularnej (5). Od tego momentu stało się oczywiste, że enancjomery mogą mieć różne właściwości farmakodynamiczne i farmakokinetyczne, a więc zupełnie różne oddziaływanie biologiczne.

Talidomid

W początkach lat 50. w laboratorium szwajcarskiego koncernu Ciba zsyntetyzowano związek (pochodna kwasu glutaminowego) w budowie zbliżony do diazepamu i barbitalu. Ze względu na brak zainteresowania lekiem Szwajcarów dalszymi badaniami zajęli się Niemcy z firmy farmaceutycznej Grünenthal, którzy związek opatentowali i po przeprowadzeniu wstępnych badań na zwierzętach (nie wykazano działań ubocznych) (6) wprowadzili jako lek do aptek...