Przyczyny i rozwiązywanie ciąży bliźniaczej u koni

Owulacja mnoga jest zjawiskiem stosunkowo często spotykanym u koni i dotyczy nawet około 20% wszystkich owulacji. Spontaniczne owulacje mnogie występują częściej w szczycie niż na początku sezonu rozrodczego. Wskazane jest monitorowanie cyklu płciowego, zwłaszcza u klaczy, u których wcześniej obserwowano mnogie owulacje lub stwierdzono ciążę bliźniaczą (ryc. 1). Również wiek klaczy ma duże znaczenie, ponieważ u klaczy starszych, w wieku 18-22 lat, 35% cykli kończy się owulacją mnogą, natomiast u klaczy w wieku 3-5 lat odsetek ten wynosi 15%. Zjawisko to rzadko pojawia się u klaczy karmiących. Ingerencja hormonalna, mająca na celu regulację cyklu płciowego i/lub dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego, może zwiększać odsetek występowania owulacji mnogich, zwłaszcza przy predyspozycjach genetycznych.

Jeżeli nawet dojdzie do zapłodnienia więcej niż jednej komórki jajowej, zwykle następuje naturalna redukcja ciąży mnogich. W dobie powszechnego stosowania badania ultrasonograficznego w kierunku źrebności, odsetek ronień z powodu ciąży bliźniaczych istotnie się zmniejszył, jednakże tylko prawidłowa opieka lekarsko-weterynaryjna prowadzona we wczesnej ciąży gwarantuje możliwość przeprowadzenia bezpiecznej redukcji ciąży mnogiej do pojedynczej. U koni nie spotyka się bliźniąt jednojajowych, tzn. ciąża bliźniacza może być efektem jedynie owulacji mnogiej, która może być synchroniczna, jeśli pęcherzyki jajnikowe owulują w czasie krótszym niż 24 godz., bądź asynchroniczna, jeśli owulują w przedziale czasowym powyżej 24 godz., a interwał międzyowulacyjny może sięgać nawet kilku dni (ryc. 2). Niemniej po embriotransferze opisano przypadek ciąży bliźniaczej monozygotycznej (1). Prawdopodobnie manipulacje związane z embriotransferem są czynnikiem predysponującym do podziału zarodka na dwa identyczne organizmy.

U koni występują predyspozycje rasowe, jak również osobnicze do występowania podwójnej (mnogiej) owulacji. Najczęściej zjawisko to dotyczy koni pełnej krwi angielskiej, ale również koni ras zimnokrwistych. Bardzo rzadko patologia ta występuje u kuców i koni ras prymitywnych. U klaczy pełnej krwi angielskiej owulacja mnoga wynosi 29,3% wszystkich owulacji. Wśród owulacji mnogich 94,5% to owulacja podwójna, jedynie 5,5% to owulacja potrójna. W przypadku klaczy pełnej krwi angielskiej 37,8% owulacji mnogich kończy się ciążą pojedynczą (a więc doszło do spontanicznej resorpcji jednego zarodka, natomiast drugi rozwija się prawidłowo), 36,9% klaczy pozostaje nieźrebnych (czyli doszło do całkowitej terminacji ciąży), natomiast 25,3% ciąż rozwija się dalej jako ciąża mnoga.

Odsetek ciąż bliźniaczych u koników polskich, reprezentujących typ koni prymitywnych, wynosi 1,29% (2). Badania prowadzone w stadzie koników polskich w Popielnie w latach 2000-2017 wskazują na skłonność osobniczą (genetyczną) do występowania ciąży bliźniaczej u tej rasy koni, ponieważ u jednej z klaczy ciążę bliźniaczą stwierdzano czterokrotnie. We wszystkich przypadkach była to ciąża bliźniacza jednorożna, która uległa spontanicznej redukcji przed 40. dniem ciąży i dalej rozwijała się jako prawidłowa ciąża pojedyncza, zakończona urodzeniem się zdrowego źrebięcia. W innym przypadku doszło do całkowitej terminacji ciąży, niemniej jednak klacz została zaźrebiona w kolejnej rui i urodziła zdrowego źrebaka. Owulacja mnoga we wszystkich przypadkach była spontaniczna (2).

Według niektórych autorów odsetek spontanicznie pojawiających się owulacji mnogich wynosi 6,5%, natomiast substancje farmakologiczne stosowane w rozrodzie koni, głównie w celu przyspieszenia owulacji oraz synchronizacji rui, mogą zwiększyć ten odsetek do 16,6% (3). Według tych samych autorów najsilniej częstotliwość owulacji mnogich zwiększa zastosowanie analogu prostaglandyny F₂α (cloprostenol w dawce 0,5 mg) wraz z ludzką choriogonadotropiną (hCG) w dawce 5000 IU (3). Podanie hCG w dawce 1500-4500 IU przy średnicy pęcherzyka jajnikowego > 3,5 cm powoduje owulację u 80% klaczy w ciągu 48 h. Jednakże wyniki badań dotyczące stosowania hCG u klaczy są niejednoznaczne. Davies i Newcomb (4) nie stwierdzili wpływu hCG w dawce 750 oraz 1500 IU na wzrost występowania mnogich owulacji, w przeciwieństwie do Perkinsa i Grimmetta (5), którzy zaobserwowali, że hCG w dawce 1500 IU istotnie zwiększał wystąpienie podwójnej owulacji.

Diagnostyka wczesnej ciąży. Zasady postępowania po stwierdzeniu ciąży bliźniaczej

Pierwsze badanie USG w kierunku źrebności dobrze jest wykonać pomiędzy 14. a 18. dniem po owulacji. Podczas tego badania ważne jest sumienne przeskanowanie całego światła macicy w celu wykluczenia ciąży bliźniaczej (6). Stwierdzenie obecności ciąży bliźniaczej nie nastręcza trudności, ale na bardzo wczesnym etapie w obrazie USG może przypominać torbiele endometrialne. Około 70% przypadków ciąży bliźniaczej to ciąża jednorożna. Zdecydowana większość, bo około 85% takich ciąż, ulega spontanicznej resorpcji do ciąży pojedynczej do 40. dnia po zapłodnieniu lub rzadziej dochodzi do obumarcia obu pęcherzyków zarodkowych.

Jeżeli stwierdzono obecność ciąży bliźniaczej jednorożnej i pozostawiono ją do samoistnego rozwiązania, następne badanie powinno się przeprowadzić jeszcze przed 35. dniem po zapłodnieniu. Około 35.-37. dnia ciąży tzw. kubki endometrialne, czyli struktury zlokalizowane w błonie śluzowej macicy, zaczynają produkować hormon ciążowy – gonadotropinę kosmówkową (eCG, zwaną inaczej choriogonadotropiną źrebnych klaczy, PMSG). Rolą eCG jest wsparcie ciałka żółtego w produkcji progesteronu (P4) oraz stymulacja dojrzewania i owulacji kolejnych pęcherzyków jajnikowych. Po owulacji tychże pęcherzyków tworzą się tzw. dodatkowe ciałka żółte produkujące progesteron.