Dr n. wet. Jolanta Spużak – w przypadku chorób jelit dieta ma kluczowe znaczenie

Dr n. wet. Jolanta Spużak ukończyła studia na Wydziale Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, gdzie również obroniła pracę doktorską. Jest adiunktem w Katedrze Chorób Wewnętrznych z Kliniką Koni, Psów i Kotów UPWr we Wrocławiu oraz specjalistą z zakresu chorób psów i kotów. Na co dzień zajmuje się głównie gastroenterologią oraz diagnostyką endoskopową chorób przewodu pokarmowego, układu oddechowego oraz układu moczowego. Jest współautorem wielu publikacji oraz doniesień konferencyjnych na konferencjach krajowych oraz zagranicznych. Jest również współautorem książek.

Jakie typy infekcji jelitowych diagnozuje się najczęściej u psów i kotów?

Infekcje jelitowe u psów i kotów to zakażenia wirusowe, bakteryjne oraz grzybicze. Spośród nich zakażenia grzybicze występują najrzadziej. Do infekcji wirusowych przebiegających z zaburzeniami w obrębie jelit u psów zalicza się m.in.  zakażenia parwowirusem psim, koronawirusem psim oraz wirusem nosówki. Natomiast u kotów to zakażenia m.in. wirusem panleukopenii, koronawirusem kocim, wirusem białaczki kotów oraz wirusem niedoboru immunologicznego kotów.

Infekcje bakteryjne w obrębie jelit u psów i kotów najczęściej obserwuje się w przypadku ostrych biegunek u zwierząt, które jedzą surowe mięso, popsute jedzenie lub odpady na spacerach. Wówczas możemy stwierdzać w jelitach m.in. takie bakterie jak: Campylobacter spp., Clostridium spp, Salmonella spp., czy niektóre patogenne szczepy E. coli. Te gatunki bakterii mogą być również stwierdzane w przypadku biegunek przewlekłych. Należy podkreślić, że mogą one także kolonizować błonę śluzową u zwierząt zdrowych. W związku z powyższym trudno jest też określić częstość występowania infekcji bakteryjnych u psów i kotów, jak również prawidłowo zinterpretować wyniki badań mikrobiologicznych. Dodatkowo, nie do końca wiadomo czy obecność zmian w obrębie jelit jest wywołana zakażeniem bakteryjnym, czy też obecność takiej flory bakteryjnej jest następstwem zaburzeń w obrębie jelit.

Jakie są potencjalne przyczyny pojawiania się chorób jelit u psów i kotów?

Etiologia chorób jelit u psów i kotów jest wieloczynnikowa. Przyczynami zaburzeń w obrębie jelit mogą być: błędy dietetyczne, nietolerancje pokarmowe lub alergie pokarmowe. Spośród czynników zakaźnych wymienić należy już wcześniej wspomniane wirusy i bakterie. Pamiętać należy również o inwazjach pasożytniczych wywoływanych m.in. przez: Toxocara spp., Giardia spp., Cystoisospora spp., Cryptosporidium spp., Trichuris vulpis, Tritrichomonas foetus, Uncinaria spp. Także zaburzenia układu immunologicznego w obrębie jelit, polegające na nieprawidłowej reakcji organizmu na antygeny pokarmowe, czy też florę bakteryjną jelit, wywołują choroby tego narządu, jak to jest np. przy nieswoistym zapaleniu jelit. Ponadto, objawy ze strony jelit mogą pojawiać się przy zaburzeniach funkcjonowania innych narządów, takich jak: wątroba, trzustka, nerki, czy też przy chorobach endokrynologicznych.

Czy objawy problemów jelitowych u zwierząt towarzyszących są typowe, czy jednak na niektóre aspekty należy zwrócić szczególną uwagę?

Objawy chorób jelit mogą być bardzo różne. Najczęściej stwierdzane są: biegunka, zaparcia, utrudnione oddawanie kału, bolesne oddawanie kału, wymioty, utrata masy ciała oraz śluz i/lub krew w kale. W zdecydowanej większości, u pacjentów obserwowana jest biegunka. W zależności od czasu jej trwania możemy mówić o biegunce ostrej lub przewlekłej. Poza tym w zależności od tego, czy problem dotyczy jelita cienkiego czy jelita grubego możemy obserwować różne objawy, które mogą nam nasuwać podejrzenie, którego odcinka jelit dotyczy problem. Przy biegunce z jelita cienkiego występuje zwykle zwiększenie objętości kału, przy braku zwiększenia częstości jego oddawania, poza tym można obserwować utratę masy ciała, czy też może pojawiać się smolisty kał. Z kolei przy biegunce z jelita grubego zwiększona jest częstość defekacji, bez zwiększenia objętości kału, może występować parcie na kał oraz w kale mogą być obserwowane śluz i świeża krew.

Przy chorobach jelit oprócz wymienionych objawów klinicznych dotyczących przewodu pokarmowego mogą występować również objawy mało specyficzne. Do takich objawów należą m.in. anemia, wodobrzusze, zaburzenia neurologiczne, choroby skóry, zaburzenia ze strony układu oddechowego oraz układu krążenia.   

 

Metody diagnozowania chorób jelitowych u psów i kotów – jakie są ich rodzaje? Jakich narzędzi potrzebujemy?

W rozpoznawaniu chorób jelit możemy wykorzystywać różne metody diagnostyczne. Ważne jest to, aby odpowiednio dobierać i korzystać z tych narzędzi. Na podstawie wywiadu i wyniku badania klinicznego podejmowana jest decyzja jakie badania dodatkowe należy przeprowadzić u danego pacjenta. W diagnostyce chorób jelit wykorzystywane są m.in. badania laboratoryjne, badania diagnostyki obrazowej czy też badania endoskopowe. Spośród badań laboratoryjnych – badania hematologiczne i biochemiczne krwi, badanie moczu, badanie parazytologiczne kału, badanie kału na strawność, badania mikrobiologiczne, badania immunologiczne, badania cytologiczne oraz badania histopatologiczne. Z metod obrazowania – przede wszystkim badanie ultrasonograficzne, badanie radiologiczne przeglądowe lub badanie radiologiczne kontrastowe. W diagnostyce chorób jelit bardzo przydatne jest badanie endoskopowe, ponieważ umożliwia ono ocenę wnętrza jelita, wyglądu jego błony śluzowej, a także umożliwia pobranie wycinków błony śluzowej do dalszych badań laboratoryjnych. Czasem jednak wskazane jest pobranie wycinków obejmujących całą grubość ściany jelita i wówczas trzeba wykonać laparotomię diagnostyczną. 

Do czego mogą doprowadzić nieleczone problemy jelitowe? Jakie powikłania mogą wystąpić?

Nieleczone choroby jelit mogą doprowadzić do zaburzeń ogólnoustrojowych. W ich przebiegu dochodzi do zaburzeń we wchłanianiu składników odżywczych, witamin, związków mineralnych, a także do utraty wody, elektrolitów, czy też białka. Konsekwencją tego są zaburzenia w funkcjonowaniu całego organizmu. Nieleczone choroby jelit mogą predysponować do rozwoju innych zaburzeń, np. choroby zakrzepowo-zatorowej, posocznicy, a nawet prowadzić do śmierci zwierzęcia.

Jakie są różnice między chorobami jelitowymi u psów a kotów?

Zaburzenia jelit u psów i kotów mogą wywoływać specyficzne dla gatunku czynniki zakaźne, np. wirusy oraz pasożyty. Poza tym różnice mogą być związane z inną budową anatomiczną. U kotów ze względu na wspólne ujście przewodu trzustkowego i żółciowego, w przebiegu IBD może rozwinąć się triaditis, czyli zapalenie jelita, zapalenie trzustki oraz zapalenie wątroby i dróg żółciowych.  Triaditis nie jest obserwowane u psów, u tego gatunku przewody te uchodzą oddzielnie. Innym przykładem różnic jest np. symptomatologia IBD – u psów najczęściej obserwowana jest biegunka, a rzadziej wymioty, natomiast u kotów występują głównie wymioty, a w mniejszym stopniu biegunka. Kolejną różnicą są zmiany nowotworowe jelit. Warto wspomnieć, że u psów częściej występują nowotwory jelita grubego i są to najczęściej gruczolakoraki lub raki, z kolei u kotów częściej występują nowotwory jelita cienkiego i są to najczęściej chłoniaki, gruczolakoraki i raki.

Jak skutecznie leczyć choroby jelitowe? Od czego należy zacząć i jak długo może trwać leczenie?

Skuteczność leczenia zależy od rodzaju choroby, właściwego rozpoznania i zastosowanego leczenia. Nie bez znaczenia jest dobra współpraca pomiędzy lekarzem weterynarii, a właścicielem zwierzęcia.

Prawidłowe rozpoznanie to pierwszy krok do sukcesu. Kolejnym jest zastosowanie odpowiedniego leczenia. Każde zwierzę powinno być traktowane indywidualnie, bo każde jest inne i to co u jednego będzie skuteczne, u drugiego nie przyniesie pożądanego efektu. Przy doborze terapii istotne są także możliwości jej zastosowania. Inny schemat leczenia zalecimy zwierzętom, które chętnie przyjmują leki per os, a inny u tych, które stwarzają przy tym problemy. Nie bez znaczenia jest również dyspozycyjność właściciela w tym zakresie. Leczenie chorób jelit opiera się zwykle na wprowadzeniu odpowiedniej diety lub diety i leczenia farmakologicznego. Jeżeli chodzi o długość terapii – to nie można na to pytanie odpowiedzieć jednoznacznie. Jest to sprawa indywidualna. Wszystko zależy od tego z jaką chorobą jelit mamy do czynienia, czy występują również inne choroby, a także od indywidualnej reakcji zwierzęcia na leczenie.

Choroby jelit a alergie pokarmowe – jak często łączy się ze sobą te 2 schorzenia i dlaczego?

Choroby jelit oraz alergie pokarmowe są ze sobą powiązane. U zwierząt z alergią pokarmową mamy do czynienia z zaburzeniem naturalnych mechanizmów immunologicznych. W alergii pokarmowej dochodzi najczęściej do rozwoju nadwrażliwości typu I – natychmiastowego, choć inne typy nadwrażliwości również mogą występować. U zwierząt zdrowych w obrębie jelit działają mechanizmy obronne, które zabezpieczają przed wnikaniem przez nabłonek jelit drobnoustrojów, czy też dużych cząsteczek antygenowych jakimi są m. in. alergeny pokarmowe.

Mechanizmy obronne jelita to tzw. bariera śluzówkowa: odpowiednia budowa ściany jelita, regulacja odpowiedzi immunologicznej, eliminacja lub tolerancja antygenów. W przypadku zaburzenia tych mechanizmów dochodzi do rozwoju alergii. Jeżeli błona śluzowa jest prawidłowa to większość antygenów przez nią nie przechodzi, a antygeny na błonie śluzowej usuwane są przez przeciwciała IgA. Natomiast jeżeli antygeny przejdą przez błonę śluzową wówczas są usuwane przez wątrobę w postaci kompleksów z przeciwciałami. U zwierząt zdrowych nie dochodzi do rozwoju nadwrażliwości. W przypadku nadwrażliwości typu I pod wpływem obecności alergenu wydzielane są IgE przez komórki tuczne, a w wyniku uwolnienia mediatorów dochodzi do rozwoju reakcji zapalnej.

Choroby jelit są czynnikami predysponującymi do wystąpienia alergii pokarmowej. Przy przewlekłych chorobach zapalnych jelit, inwazjach pasożytniczych, infekcjach wirusowych, dysbiozie jelitowej może dochodzić do zaburzenia bariery ochronnej jelit i rozwoju alergii.   

 

Czy istnieją specjalne zalecenia żywieniowe, które mogą wspomóc proces leczenia? Czy dieta może być w tym przypadku kluczem do wyzdrowienia?

W przypadku chorób jelit dieta ma kluczowe znaczenie. Mamy na uwadze, aby zastosowane postępowanie dietetyczne dostarczyło zwierzęciu odpowiednich składników pokarmowych, przywróciło prawidłowe funkcjonowanie jelit, a także unormowało ich motorykę. Dobór diety uzależniony jest od rodzaju choroby, ale też musi być dobrana indywidualnie do danego zwierzęcia. W przypadku biegunki ostrej wskazane jest podawanie diety wysokostrawnej o umiarkowanej zawartości tłuszczów i niskiej zawartości włókna.

W przewlekłych zapalnych chorobach jelit zwykle stosowane są diety wysokostrawne o niskiej zawartości włókna bądź diety eliminacyjne zawierającą nowe źródło białka lub białko hydrolizowane. Diety wysokostrawne powinny zawierać białko bardzo dobrej jakości charakteryzujące się bardzo wysoką strawnością. U psów diety te powinny zawierać średnią lub niską zawartość tłuszczu. W przypadku kotów nie ma potwierdzenia, aby ograniczenie tłuszczu w diecie korzystnie wpływało na przewód pokarmowy. Dietę eliminacyjną stosuje się najczęściej, gdy podejrzewa się alergię pokarmową. Dieta taka powinna zawierać hydrolizowane białko lub jeden rodzaj białka, którego zwierzę wcześniej nie dostawało.

Dietę eliminacyjną stosuje się minimum 6 tygodni, ale u zwierząt z problemami jelitowymi już po około 2 – 3 tygodniach powinno obserwować się poprawę. Zwykle dłuższy czas do uzyskania poprawy potrzebny jest u zwierząt, u których oprócz zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego obserwowane są również zmiany skórne. Po uzyskaniu efektu leczenia można wykonać test prowokacji polegający na podaniu kolejnego źródła białka i obserwacji czy nie wystąpią niepożądane efekty. Jeżeli nadal utrzymuje się poprawa stanu pacjenta możemy wykonać próbę z kolejnym źródłem białka. Próby wprowadzania kolejnego źródła białka powinny odbywać się w odstępach co najmniej dwutygodniowych. Właściciele zwierząt nie zawsze decydują się na test prowokacji, ponieważ obawiają się powrotu wcześniej występujących zaburzeń.   

W niektórych przypadkach pomimo stosowania diet eliminacyjnych niestety nie zawsze uzyskuje się poprawę W związku z tym, jeżeli jedna dieta eliminacyjna nie przynosi efektów należy spróbować z inną, np. innej firmy. W przypadku diet eliminacyjnych opartych na jednym źródle białka mogą to być również diety domowe przygotowywane przez właściciela, ale muszą być one ustalone z dietetykiem weterynaryjnym.

Kolejnym rodzajem diety są diety wysokostrawne o wysokiej zawartości włókna. Tego typu dieta jest polecana u pacjentów z tzw. biegunką reagującą na włókno lub też u zwierząt, które mają problem z motoryką przewodu pokarmowego objawiający się zaparciami.

Z zaleceń żywieniowych u zwierząt z chorobami jelit ważne jest również to, aby zwierzę karmione dietą nie dostawało dodatkowo przekąsek, dodatków ,,ze stołu”, czy też nie zjadało czegoś na spacerach. Takie dodatki mogą niestety w znacznym stopniu zaburzać proces leczenia.

Jakie są najlepsze metody zapobiegania chorobom jelitowym u psów i kotów?

W profilaktyce chorób jelit ogromne znaczenie ma prawidłowe żywienie zwierząt. Nieodpowiednie żywienie może doprowadzić do wielu zaburzeń w obrębie przewodu pokarmowego, a także zaburzeń ogólnoustrojowych. Poza żywieniem bardzo ważne są również zabiegi profilaktyczne, takie jak szczepienie czy odrobaczanie psów i kotów, a także zapewnienie zwierzętom odpowiedniej aktywności fizycznej. Należy także okresowo wykonywać badania profilaktyczne.

Rozmawiała: Karolina Osys-Bilnik