Czy mały ssak to trudny pacjent?

Na jakie lekinależy zwrócić szczególną uwagę, podając je małym ssakom?

Na pierwszym miejscu jest iwermektyna 1%, podawanie s.c. jest bolesne. Także enrofloksacyna 5% podawana s.c. powoduje ból, obrzęk i zaczerwienienie oraz martwicę skóry (reakcja może wystąpić już przy stężeniu 2,5%). Rzadziej źródłami bólu są: catosal 10%, klanobutin (np. Clanohepar) czy tylozyna, powodujaca dodatkowo lokalne obrzęki i wybroczyny. Preparaty witaminowe zawierające witaminy z grupy B lub witaminę C (np. Combivit) mogą wywołać przemijający odczyn zapalny, u gryzoni często po podskórnym podaniu dochodzi do martwicy (ryc. 3); bardzo silna reakcja bólowa może doprowadzić także do wstrząsu i nagłej śmierci. Warto wspomnieć, że niektóre preparaty nie powinny być stosowane u małych ssaków nie tylko z powodu ich drażniącego działania, ale także ze względu na możliwość wywołania enterotoksemii. Linkomycyna i spektomycyna zastosowane u królików, świnek morskich, chomików, gerbili i innych gryzoni roślinożernych wiążą się z dużym prawdopodobieństwem enterotoksemii (2, 3).

Nieprawidłowo wykonany zastrzyk może spowodować rozwój zakażenia i powstanie ropni. Dzieje się tak w przypadku zanieczyszczenia igły poprzez podawanie leku przez zabrudzoną sierść, przy braku odkażania skóry przed iniekcją.

Najczęściej u małych ssaków konsekwencjami nieprawidłowego podania leku w iniekcji są zapalenie tkanki podskórnej i martwica. Przy podaniu np. szczurowi iwermektyny 1%, enrofloksacyny czy Combivitu (leki często stosowane u tego gatunku) mogą pojawić się: martwicowy strup, wrzód, a następnie blizna (ryc. 4). Leczenie ogranicza się do wygolenia miejsca i dezynfekcji, a w przypadku wrzodu – także podania antybiotyku. Często takim zmianom towarzyszy mierny świąd i jeśli zwierzę się drapie, potrzebne może być podanie preparatu przeciwświądowego. Rana pozostawiona bez leczenia sama się goi, po 2-3 tygodniach strup odpada i powstaje blizna, która kurczy się i przeważnie staje się niewidoczna, ukryta pod sierścią. Reakcja ta jest bardzo częsta u gryzoni ze względu na niewielką grubość skóry i jej słabe ukrwienie. Odczynom można zapobiec lub je znacząco osłabić, dobrze sprawdza się rozcieńczanie leków (np. wodą do iniekcji) (8, 9, 10).

W związku z tym, że chcemy ograniczyć stres i ból naszym pacjentom, czasem decydujemy się na podanie kilku preparatów w jednej iniekcji. Mieszanka enrofloksacyny z witaminą K czy Catosalu z Combivitem zwiększa wielokrotnie ryzyko wystąpienia odczynu. Wiąże się to z tym, że mieszanie preparatów może zwiększać działanie drażniące jednego lub kilku składowych leków. Także objętość mieszanki często jest za duża. W praktyce nie łączy się leków u gryzoni, wyjątkiem jest rozcieńczanie preparatów o potencjalnie drażniącym działaniu (np. enrofloksacyna z NaCl) oraz łączne podawanie preparatów witaminowych, jak np. Combivit z Catosalem, pod warunkiem nieprzekraczania dopuszczalnej dawki leków podawanych miejscowo.

Należy także pamiętać, że większość leków przywoływanych w tekście nie jest zarejestrowana dla gryzoni, co wymusza na lekarzu weterynarii i techniku weterynarii konieczność informowania właścicieli naszych pacjentów o potencjalnych działaniach ubocznych.

Wśród małych ssaków będących pacjentami lecznic jest bardzo duża dysproporcja anatomiczna. Dlatego w tab. 1 załączono wskazówki dotyczące miejsc wykonywania iniekcji podskórnej i domięśniowej z podziałem na gatunki.