Zalecenia dietetyczne w chorobach zapalnych trzustki u psów

Trzustka jest niezwykle ważnym narządem zewnątrz- oraz wewnątrzwydzielniczym – uczestniczy w procesach trawiennych (wydzielanie enzymów) oraz wydzielniczych (insulina/glukagon). Zapewnia prawidłowe stężenie glukozy we krwi, a pośrednio wpływa na odpowiednią mikrobiotę i właściwe stężenia witaminy B₁₂ i kwasu foliowego. Niestety istnieje stosunkowo wysoka korelacja pomiędzy występowaniem zapaleń trzustki a cukrzycą u psów. Oszacowano, że w przypadku ostrego zapalenia trzustki (OZT, AP, ang. acute pancreatitis) i cukrzycy wynosi ona od 13 do 28%, a w przypadku jej przewlekłego zapalenia i cukrzycy jest równa 33% (1, 9). Dlatego zawsze w przypadku chorób trzustki u psów właściwe postępowanie dietetyczne jest niezbędnym elementem wsparcia procesu leczenia.

Żywieniowe czynniki ryzyka i czynniki predysponujące do wystąpienia zapalenia trzustki

Analizując wyłącznie żywieniową etiopatogenezę ostrego zapalenia trzustki, na pierwszym miejscu wśród czynników ryzyka znajduje się karma wysokotłuszczowa, a następnie w kolejności: zjadanie przez psa nietypowych pokarmów, podawanie zwierzętom pozostałości z ludzkich posiłków oraz konsumpcja śmieci (3). W jednym z badań, którego celem była kontrola napadów drgawek u psów, zastosowano dietę ketogeniczną. Okazało się, że negatywnym efektem jej konsumpcji był stosunkowo wysoki odsetek OZT, wynoszący 33%. Dieta ta zawierała w swoim składzie: 57% tłuszczu w suchej masie, 5,8% bezazotowych związków wyciągowych w suchej masie oraz 25% białka w suchej masie. W grupie kontrolnej psów otrzymujących karmę bytową normotłuszczową, która zawierała około 16% tłuszczu w suchej masie, 54% bezazotowych związków wyciągowych w suchej masie oraz 25% białka w suchej masie, OZT wystąpiło zaledwie u 6% osobników (3). Natomiast w innym badaniu, przy podawaniu psom diety służącej do rozpuszczania struwitów, która zawierała stosunkowo dużo, bo 26,3% tłuszczu, OZT wystąpiło u 2 z 50 osobników (19). Ciekawą kwestią jest nie tylko wpływ ilościowy, ale i jakościowy tłuszczu na wzrost ryzyka OZT. Niemniej jednak dostępna w tym zakresie literatura nie jest duża, a w przeprowadzanych doświadczeniach korzystano zazwyczaj z karm z umiarkowaną lub stosunkowo niską zawartością tłuszczu. Przykładem może być przeprowadzone u zdrowych dorosłych psów badanie oceniające wpływ karm z 16- i 6-proc. zawartością tłuszczu w połączeniu ze stosowaniem dodatków w postaci MCT (średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe, ang. medium-chain triglycerides) oraz enzymów trzustkowych na wartość: TLI, cPLI oraz stężenie gastryny w surowicy (10). Uzyskane wyniki nie różniły się istotnie, co sugeruje możliwość stosowania zarówno MCT, jak i enzymów trzustkowych przy karmach z niską i umiarkowaną zawartością tłuszczu (10). Powszechnie jednak wiadomo, że różne rodzaje kwasów tłuszczowych mają odmienny wpływ na trzustkę, kumulację tłuszczu w komórkach groniastych oraz wysokość produkcji markerów stresu przez siateczkę endoplazmatyczną (ER) (4). W badaniach realizowanych na szczurach oceniano kwasy tłuszczowe: nasycone oraz jedno- i wielonienasycone, stosowane w stężeniach od 200 do 500 µM (mikromoli), co imitowało stany od normalnego otłuszczenia, aż do otyłości. Okazało się, że zawsze występowała zależność: stopnia kumulacji tłuszczów od wielkości dawki oraz że najsilniej na wzrost markerów stresu ER działał nasycony kwas palmitynowy. Natomiast wielonienasycone kwasy oleinowe powodowały łagodny wzrost markerów stresu, podczas gdy jednonienasycony kwas oleinowy osłabiał tę reakcję (4). Wyniki doświadczenia można ekstrapolować na dietoterapię chorób zapalnych trzustki, jak i ich prewencję u osobników z tendencją do nawrotów stanu zapalnego. Niemniej jednak zawsze, rozpatrując czynniki ryzyka OZT, trzeba wziąć pod uwagę również czynniki predysponujące, takie jak hiperlipidemia, endokrynopatie czy otyłość (3). W jednym z badań wykazano, że nadwaga 1,3-krotnie zwiększa ryzyko wystąpienia OZT u psów (11). Również badania związane z oceną stopnia korelacji pomiędzy hiperlipidemią a występowaniem OZT wskazują, że jest raczej mało prawdopodobne, aby ciężka hipertriglicerydemia wystąpiła wtórnie do samego OZT. Wiadomo bowiem, że triglicerydy są hydrolizowane przez lipazę trzustkową, a przy ich wysokim stężeniu dochodzi do nadmiernej produkcji wolnych kwasów tłuszczowych, które są toksyczne dla komórek groniastych trzustki (8). To w konsekwencji prowadzi do zmian strukturalnych w obrębie narządu, jego obrzęku i/lub krwotoku, jak również zapalenia tkanki tłuszczowej otaczającej organ. Dlatego jeżeli u diagnozowanego pacjenta występuje już zaawansowana hipertriglicerydemia (> 600-800 mg/dL), to prawdopodobnie jest ona czynnikiem predysponującym do wystąpienia OZT i bezwzględnie wymaga korekty (20). Przed zastosowaniem leczenia farmakologicznego zaleca się wprowadzenie diety o obniżonej zawartości tłuszczu, np. wg schematu wskazanego na ryc. 1.