Parazytozy narządu wzroku zwierząt towarzyszących

Onchocerkoza

Taksonomia/występowanie

Filarioidalne nicienie z rodziny Onchocercidae to pasożyty wielu gatunków kręgowców, stanowią również istotne zagrożenie dla zdrowia ludzi, jak Onchocerca volvulus – czynnik etiologiczny ślepoty rzecznej. Dla zwierząt towarzyszących najważniejszym przedstawicielem rodzaju Onchocerca jest O. lupi – pasożyt psów i innych psowatych (wilki, lisy, jenoty, kojoty), a także w mniejszym stopniu kotów.

W ostatniej dekadzie wzrasta zainteresowanie tą inwazją ze względu na jej potencjał zoonotyczny. Człowiek wydaje się być nietypowym żywicielem, niemniej jednak przypadki odzwierzęcej onchocerkozy ocznej (łącznie 13) potwierdzono w: Stanach Zjednoczonych, Niemczech, Turcji, Tunezji i Iranie. Zauważono korelację wzrostu przypadków inwazji O. lupi u psów lub wolno żyjących psowatych (lisy, kojoty) z zarażeniami ludzi na danym terenie.

Występowanie ocznej onchocerkozy zwierząt towarzyszących udokumentowano w: Europie, Ameryce Północnej, Afryce i Azji. Obszarami endemicznymi w Europie są Półwysep Iberyjski i Grecja, ale przypadki zachorowań psów odnotowano także w Rumunii, na Węgrzech i w Niemczech.

Morfologia/cykl rozwojowy

Dorosłe osobniki O. lupi to białe nicienie o smukłej budowie. Mierzą od 4 do 12 cm długości. Samce mają 4,3-5 cm długości i 0,1-0,2 mm średnicy, natomiast samice są zwykle dłuższe od samców, mierzą do 16,5 cm. Przedni odcinek ciała jest zaokrąglony. Cechą charakterystyczną w morfologii tych nicieni jest naskórek z równomiernie rozmieszczonymi, pierścieniowymi uwypukleniami. Samice są larworodne, po kopulacji wydalają larwy pierwszego stadium – mikrofilarie, które przedostają się do tkanek podskórnych, zwłaszcza w obrębie głowy, okolic międzyłopatkowych i lędźwiowych u psów. Mikrofilarie są proste, mierzą od 81 do 115 µm i mają tępo zaokrąglony odcinek głowowy, natomiast tylna część kończy się ostro zagiętym ogonem.

W złożonym cyklu życiowym O. lupi typowymi żywicielami ostatecznymi są psowate. Żywicielem pośrednim są stawonogi, jednak do tej pory nie udało określić się gatunku (ryc. 1). U większości nicieni rodzaju Onchocerca żywicielami pośrednimi są meszki z rodzaju Simulium, dlatego przypuszcza się, że także w przypadku O. lupi jeden z przedstawicieli tego taksonu może pełnić tę rolę. Teza ta nie została do tej pory jednak potwierdzona w badaniach. Wykazano natomiast w przypadku trzech gatunków Simulium velutinum, Simulium reptans i Simulium pseudequinum, które pobierały krew na psie zakażonym O. lupi, że w ich organizmie nie dochodziło do rozwoju larw do postaci inwazyjnych. DNA O. lupi potwierdzono także w Simulium tribulatum, jednak wykrycie DNA nie potwierdza aktywnej roli tych meszek w cyklu rozwojowym pasożyta. Niedawne odkrycie Onchocerca sp. u muszki piaskowej Psychodopygus carrerai sugeruje, że również inne gatunki owadów mogą brać udział w inwazjologii onchocerkozy.

Mikrofilarie przenikają do żywiciela pośredniego wraz z krwią, następnie w ciele owadów dochodzi do ich rozwoju do postaci inwazyjnej, którą jest larwa L3. Do zarażenia żywiciela ostatecznego dochodzi przy kolejnym żerowaniu wraz ze wstrzyknięciem L3 do tkanki podskórnej. Nieznane są szczegóły cyklu rozwojowego O. lupi, takie jak czas inkubacji i okres prepatentny inwazji, jednak na podstawie wiedzy dotyczącej innych przedstawicieli rodzaju Onchocerca szacuje się, że wynosi on co najmniej kilka miesięcy. Przypuszcza się, że pierwsze objawy choroby mogą wystąpić około 30 dni od zarażenia, a długość życia dorosłych pasożytów szacuje się na 3-8 lat.