Czynniki warunkujące powstawanie i rozprzestrzenianie się chorób zakaźnych

Drogi szerzenia się zakażenia

Zakażenie może szerzyć się różnymi drogami. Sposób przedostawania się zarazka z rezerwuaru na osobniki wrażliwe uwarunkowany jest cechami i właściwościami zarówno pierwszego, jak i drugiego z nich. Biorąc pod uwagę okres rozwoju organizmu wrażliwego, do jego zakażenia może dojść w okresie prenatalnym (przed porodem) lub postnatalnym. Do ustroju gospodarza patogeny wnikają poprzez wrota zakażenia, którymi mogą być: przewód pokarmowy, układ oddechowy, drogi rodne, skóra, rany, spojówka oka itd. Choroby mogą się szerzyć poprzez kontakt bezpośredni, gdy zwierzę ma bezpośredni kontakt ze źródłem zakażenia (chorym osobnikiem, jego wydzielinami, wydalinami), lub drogami pośrednimi, za pośrednictwem sprzętu, obsługi, karmy, wody itd.

O zakażeniach jatrogennych mówimy wtedy, gdy rozwinęły się one w wyniku postępowania lekarskiego (kateteryzacja dróg moczowych, kateteryzacja dożylna, infekcje śródoperacyjne itp.). Swoistego rodzaju pośrednią drogą szerzenia się zakażenia jest jego przenoszenie za pośrednictwem wektorów. Wektorami z reguły są zwierzęta bezkręgowe (muchy, komary, kleszcze), które czynnik zakaźny przenoszą na odnóżach lub w przewodzie pokarmowym. Co ciekawe, wektory mogą przekazywać czynnik zakaźny potomstwu (np. kleszcze) – mówimy wówczas o przenoszeniu transowarialnym zakażenia. Natomiast gdy infekcja przenoszona jest tylko pomiędzy kolejnymi fazami wylinek, mamy do czynienia z transstadialnym szerzeniem się zakażenia (1, 3, 7, 8).

Zakażenie szerzy się szybko, gdy istnieją ku temu sprzyjające warunki, takie jak: duże zagęszczenie zwierząt, niski poziom higieny, odpowiednia temperatura. Znając pewne preferencje drobnoustrojów co do optymalnych warunków środowiskowych do ich rozwoju i namnażania (temperatura, wilgotność), można przeciwdziałać infekcjom (poprzez sterylizację czy dezynfekcję) (9).

Terminem sterylizacja (wyjaławianie) określa się proces polegający na zniszczeniu wszystkich zarówno wegetatywnych, jak i przetrwalnikowych oraz zarodnikowych form mikroorganizmów (10). Prawidłowo wysterylizowany materiał jest jałowy – nie zawiera żadnych żywych drobnoustrojów (także wirusów) oraz ich form przetrwalnikowych. Z kolei dezynfekcja (odkażanie) to proces mający na celu niszczenie drobnoustrojów i ich przetrwalników. Dezynfekcja niszczy formy wegetatywne mikroorganizmów, ale nie zawsze usuwa formy przetrwalnikowe, a zdezynfekowany materiał nie musi być jałowy (9). Zarówno sterylizacji, jak i dezynfekcji można dokonać mechanicznie, fizycznie bądź chemicznie, przy czym najczęściej używa się w tym celu czynników fizycznych i chemicznych przedstawionych poniżej.

Temperatura

Mikroorganizmy wykazują duże zróżnicowanie pod względem wrażliwości na temperaturę. Niektóre z nich w wysokich temperaturach szybko ulegają inaktywacji, podczas gdy inne wykazują większą stabilność. Niskie temperatury są bardzo dobrze tolerowane przez większość wirusów. Właściwość ta została wykorzystana w pracy laboratoryjnej do bankowania i przechowywania poszczególnych szczepów patogenów w ciekłym azocie przez długi okres (11).

Mechanizm działania wysokich temperatur polega przede wszystkim na denaturacji białek oraz na uszkodzeniu struktury kwasów nukleinowych (pęknięcie wiązań i rozdzielenie nici DNA). Należy zwrócić uwagę, że wrażliwość drobnoustrojów na wysokie temperatury w pewnym stopniu zależy także od środowiska, w którym się one znajdują. Stwierdzono, że enterowirusy wykazują większą oporność na wysokie temperatury w środowisku bogatym w monowalentne kationy sodu lub biwalentne kationy magnezu i wapnia (11, 12).