Czynniki warunkujące powstawanie i rozprzestrzenianie się chorób zakaźnych

Choroby zakaźne stanowią od stuleci poważne zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt. Wraz z rozwojem nauki pojawiały się nowe strategie ich leczenia i zwalczania. Niezmiennie jednak kluczową rolę w zapobieganiu ich szerzeniu się przypisuje się czynnościom prowadzącym do przerwania łańcucha epizootycznego. W niniejszym artykule przedstawiono przegląd podstawowych czynników warunkujących rozwój chorób zakaźnych u zwierząt oraz możliwości zapobiegania im.

Choroby zakaźne zwierząt gospodarskich i towarzyszących człowiekowi stanowią wciąż aktualny problem z punktu widzenia ekonomii, jak i bezpieczeństwa zdrowia i życia zwierząt i ludzi. Mianem chorób zakaźnych określa się jednostki, które zostały wywołane przez biologiczne czynniki chorobotwórcze, które ze względu na charakter i sposób szerzenia się stanowią zagrożenie dla zdrowia publicznego. W większości przypadków choroby zakaźne rozprzestrzeniają się łatwo i wymagają specjalnych metod zwalczania. Czynnikiem wywołującym chorobę zakaźną jest zarazek, w wyniku działania którego we wrażliwym organizmie dochodzi do zaburzeń procesów fizjologicznych (1).

Czynniki zakaźne

Aby doszło do rozwoju choroby zakaźnej, organizm wrażliwy musi mieć kontakt z czynnikiem zakaźnym, w następstwie którego dojdzie do zakażenia wrażliwego osobnika. Terminem zakażenie określa się proces wnikania do makroorganizmu patogenów, którymi mogą być: bakterie, riketsje, mikoplazmy, wirusy, grzyby czy priony. Czynniki te wykazują duże zróżnicowanie pod względem budowy, mechanizmów namnażania się i chorobotwórczości. Nie sposób przeprowadzić dokładnej charakterystyki każdej z tych grup w jednym artykule. W związku z tym zaznaczono tylko, że wspomniane patogeny odgrywają najistotniejszą rolę w rozwoju choroby zakaźnej, zaś co do dokładnego opisu poszczególnych zarazków odsyłamy czytelników do innych opracowań.

Czynniki zakaźne charakteryzują się wirulencją, czyli zjadliwością, którą definiuje się jako zdolność drobnoustroju chorobotwórczego do spowodowania ciężkiej choroby. Inne właściwości, które determinują działanie patogenne zarazków, to: zakaźność (inwazyjność), czyli zdolność do wnikania do organizmu przez wrota zakażenia (np. rany), zaraźliwość – umiejętność wydostawania się z zakażonego organizmu, toksyczność – zdolność produkcji toksyn uwalnianych przyżyciowo (egzotoksyny, np. toksyna jadu kiełbasianego), lub po obumarciu czynnika chorobotwórczego (endotoksyny, np. LPS ściany komórkowej bakterii) oraz tropizm – powinowactwo patogenu do określonych tkanek (np. neurotropizm wirusa wścieklizny, tropizm wirusa zapalenia tętnic koni do naczyń krwionośnych) (1-3).

Mikroorganizm, który jest przyczyną choroby zakaźnej, wywołuje jej objawy poprzez:

a) miejscowe namnażanie się w określonych tkankach,
b) uogólnione namnażanie się w różnych tkankach i narządach organizmu, następstwem czego jest rozwój niewydolności wielonarządowej,
c) produkowanie różnego rodzaju substancji (jady bakteryjne, endotoksyny, egzotoksyny) upośledzających funkcje organizmu,
d) indukowanie patologicznej reakcji immunologicznej,
e) działanie alergizujące (1, 3, 4).