Rola i skutki niedoboru makroelementów u bydła mlecznego

Profilaktyka niedoborów wapnia

Postępowanie profilaktyczne powinno umożliwić lepsze przejście krów przez okres okołoporodowy i zmniejszenie strat ekonomicznych właścicieli zwierząt. W tym celu należy przestrzegać ścisłego bilansowania mineralnego pasz i podawać preparaty normujące zapotrzebowanie krów na związki mineralne. Kluczowym okresem w zapobieganiu niedoborom wapnia pojawiającym się najczęściej tuż po porodzie jest końcówka okresu zasuszenia. Na dwa tygodnie przed porodem zawartość Ca w diecie powinna być obniżona do ok. 20 g/dzień z równoczesnym zmniejszeniem zawartości fosforu. Istotne jest także utrzymywanie stosunku Ca:P na poziomie 1:1 lub niższym. Należy również pamiętać o obniżeniu nadmiaru białka w diecie z jednoczesnym podwyższeniem zawartości magnezu.

W okresie okołoporodowym zaleca się stosowanie doustne preparatów wapnia w dwóch lub w trzech podaniach (na 24 godziny przed porodem, do 24 lub 48 godzin po porodzie). Obecnie u bydła mlecznego do podawania doustnego rekomendowane są preparaty zawierające chlorek wapnia lub propionian wapnia. W przypadku chlorku wapnia należy stosować go w ilości 50 g/sztukę dziennie, najlepiej w formie żelu, gdyż w ten sposób zapobiega się jego drażniącemu działaniu na błonę śluzową żwacza. Przy stosowaniu propionianu wapnia dawka preparatu jest wyższa i wynosi od 100 do 150 g dziennie. Porównując skuteczność działania obydwu preparatów, należy stwierdzić, że chlorek wapnia (CaCl₂) dużo szybciej podnosi poziom tego makroelementu we krwi (już po 30-60 minutach) i utrzymuje taki podwyższony poziom do 6 godzin od momentu podania (4). Propionian wapnia natomiast ma tę zaletę, że może działać jednocześnie jako środek podnoszący poziom glukozy i zmniejszający niedobory energetyczne.

Fosfor

Fosfor odgrywa niezwykle istotną rolę w funkcjonowaniu organizmów żywych, a szczególnie zaznacza się jego wpływ na zdrowotność krów mlecznych. Aniony fosforu ściśle współpracują z kationami wapnia, co warunkuje odpowiednią strukturę i dynamikę układu szkieletowego i tkanki zębowej. Fosfor zawarty we wnętrzu komórek odpowiada za prawidłową syntezę i rozpad nośników energii (ATP, AMP czy ADP) oraz wchodzi w skład kwasów nukleinowych (DNA i RNA). Większość obecnego w organizmie fosforu występuje w kościach, jednak pierwiastek ten znajduje się także w: krwinkach czerwonych (do ośmiu razy większe stężenie niż w surowicy), mózgu, mięśniach, wątrobie, śledzionie oraz nerkach.

Tylko nieznaczna część fosforu zawartego w organizmie (ok. 1%) występuje w postaci fosforanów nieorganicznych oraz estrów w płynie pozakomórkowym, gdzie pełni istotną rolę jako składnik buforujący płynu mózgowo-rdzeniowego oraz warunkujący utrzymanie właściwej równowagi kwasowo-zasadowej krwi. Absorpcja fosforu z podanej paszy zachodzi głównie w jelitach cienkich, a jej efektywność jest uzależniona od wieku (najniższa u zwierząt do pierwszych 6 miesięcy życia), zawartości pierwiastka w suchej masie paszy i stosunku wapnia do fosforu (zdecydowanie obniża się przy wysokim Ca:P). Istotny wpływ na obniżenie wchłaniania fosforu w układzie pokarmowym wywiera obecność pasożytów żołądkowo-jelitowych. Należy podkreślić występujące interakcje pomiędzy zawartością fosforu w pokarmie i jego wpływem na wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego (15).

Za regulację stężenia fosforu w organizmie (podobnie jak w przypadku wapnia) odpowiadają głównie hormony (parathormon i kalcytonina) oraz aktywne metabolity witaminy D. Warunkują one stopień wchłaniania jonów fosforowych, głównie w jelicie cienkim, jego wydalanie z moczem oraz odkładanie i mobilizację z kośćca.

Niedobór fosforu u bydła może powodować szereg objawów, do których zalicza się: zmniejszenie apetytu, obniżenie tempa wzrostu cieląt, zmniejszenie wydajności mlecznej czy zaburzenia w rozrodzie. Jednym z najczęstszych problemów pojawiających się przy niedoborze tego pierwiastka jest osteomalacja objawiająca się: sztywnością kończyn, niechęcią do poruszania się, kulawizną o różnym stopniu nasilenia, odgłosami trzeszczenia z okolicy stawów, łukowatym wygięciem kręgosłupa i w zaawansowanych przypadkach – samoistnymi złamaniami kończyn (3). Przy niedoborze fosforu krowy po porodzie mogą zalegać i wykazywać objawy hemoglobinurii poporodowej. Istotnym objawem niedoboru fosforu w okresie okołoporodowym u bydła mlecznego jest pojawianie się spaczonego łaknienia prowadzącego do objawów lizania ścian lub połykania niejadalnych przedmiotów znajdujących się w otoczeniu zwierzęcia.