Zaburzenia mineralne i metaboliczne a zaleganie porodowe krów mlecznych
Zaleganie krów mlecznych w pozycji mostkowej lub bocznej i niezdolność do wstania lub utrzymania pozycji stojącej występuje najczęściej w ciągu pierwszych 3 dni po porodzie (6, 9). Istnieją różnice w ocenie znaczenia różnych czynników powodujących zaleganie poporodowe. Chamberlain (2) uważa, że aż 46% takich zalegań jest konsekwencją ciężkiego porodu, 38% przypadków jest spowodowanych przez hipokalcemię, a 16% powstaje z innych przyczyn. Ostry niedobór wapnia (7), najczęściej określany jako porażenie porodowe (ang. parturient paresis) czy gorączka mleczna (ang. milk fever) (9), jest powszechnie kojarzony z ryzykiem zalegania w pierwszych dniach po rozpoczęciu laktacji. Wśród objawów obserwuje się:
- brak apetytu,
- skurcze mięśni,
- zahamowanie wydalania moczu i kału,
- wraz z postępem choroby zaleganie w pozycji bocznej,
- śpiączkę,
- śmierć (7).
W rzeczywistości obok hipokalcemii przyczyny zalegania mogą być też inne albo jednocześnie może oddziaływać większa liczba czynników. Można je sklasyfikować w cztery grupy (15):
- tła metabolicznego (hipofosfatemia, hipokaliemia, ketoza),
- tła toksycznego (ostre mastitis, ostre metritis, przewlekłe zapalenie płuc),
- pourazowe (pierwotne urazy mięśniowo-szkieletowe, obrzęk okolicy kulszowej, uszkodzenie nerwu zasłonowego w następstwie dystocji, zgniecenie rdzenia kręgowego),
- inne (paratuberkuloza, reticuloperitonitis traumatica, długotrwałe głodowanie i wyniszczenie).
Jak najszybsze poprawne zdiagnozowanie przyczyny zalegania (i podjęcie stosownego leczenia) w znaczącym stopniu może zadecydować o losach krowy i o tym, czy przeżyje lub będzie brakowana.
Rokowanie u krowy zalegającej pogarsza się szybko wraz z czasem upływającym między wystąpieniem objawów a podjęciem leczenia. Po 24 godzinach zalegania stan krowy upoważnia do zdiagnozowania zespołu krowy zalegającej (ang. downer cow syndrome, DCS), gdy niezależnie od pierwotnej przyczyny zalegania rozwijają się uszkodzenia nerwów, mięśni, a także zaburzenia metaboliczne spowodowane mniejszym pobraniem dawki (15). Zasady postępowania w takich przypadkach opisano w cytowanym artykule.
Warto w tym momencie zwrócić uwagę na kompleksowy charakter zaburzeń metaboliczno-mineralnych powstających w okresie okołoporodowym, które finalnie mogą zakończyć się zaleganiem krów. Moment rozpoczęcia laktacji powoduje u wysokowydajnych krów mlecznych gwałtowne zwiększenie strat wapnia.
Badanie krwi pobranej od krowy leżącej przed podjęciem leczenia i oznaczenie:
- najważniejszych makroelementów (Ca, P, Mg, K),
ale i:
- parametrów przemian metabolicznych (wolne kwasy tłuszczowe – WKT, kwas β-hydroksymasłowy – BHB),
- parametrów określających stan wątroby (enzymy GOT, GGT),
- stopnia uszkodzenia mięśni (kinaza kreatynowa-CK),
- równowagi kwasowo-zasadowej (pH, HCO3–) pozwala na ocenę stanu zwierzęcia i bardziej precyzyjne rokowanie. To wymaga jednak posiadania przenośnego czytnika w oborze, aby nie wydłużać czasu zalegania krowy.
Kontrola wybranych parametrów krwi nie powinna ograniczać się jedynie do zwierząt dotkniętych już zaleganiem. Również monitorowanie krów w okresie przejściowym pozwala wyłapać wczesne występowanie zaburzeń. Krowy z subkliniczną hipokalcemią wykazują zwykle maksymalne stężenie WKT już w dniu porodu, podczas gdy krowy z prawidłowym stężeniem wapnia przechodzą wzrost WKT dopiero około 3. dnia (3). Istotna korelacja stężenia WKT na 14 dni przed porodem ze stężeniem wapnia zjonizowanego, wykrywana w wyżej cytowanych badaniach, może wskazywać na związek hipokalcemii z ograniczeniem pobrania dawki pokarmowej przez krowy jeszcze przed porodem. Ponadto obniżenie pobrania karmy i pasażu treści pokarmowej przez przewód pokarmowy może być przyczyną obniżenia stężenia również innych makroelementów.
Sam spadek stężenia fosforanów w surowicy krwi poniżej 0,9 mmol/L (10) może być pojedynczą przyczyną rozwoju zalegania, cechującego się dość dużą aktywnością krów (czołganie się, zainteresowanie otoczeniem, różniące się klinicznie od przypadków typowych dla hipokalcemii). U krów wykazujących stężenia fosforu w surowicy powyżej 0,9 mmol/L stwierdzono, że ryzyko ciężkiego przebiegu porażenia porodowego prowadzącego do zespołu krowy zalegającej było istotnie niższe niż u krów z jednoczesną hipofosfatemią (10).
Z kolei wysokie stężenia fosforu (powyżej 2,0 mmol/L surowicy) może spowodować zahamowanie przemian witaminy D3 do postaci aktywnej w nerkach i w ten sposób pośrednio ograniczyć zdolności do wchłaniania wapnia w jelitach. W przypadkach negatywnego bilansu energii (zwykle dochodzi wtedy do wzrostu stężenia WKT i BHB), związanego z obniżonym pobraniem dawki pokarmowej, można też spodziewać się ryzyka hipomagnezemii.
