Wybrane pasożytnicze choroby skóry bydła i małych przeżuwaczy

Wszawica i wszołowica (pedikuloza, malofagoza, anopluroza)

Jak w przypadku świerzbu, wszawica i wszołowica również najczęściej są odnotowywane w okresie zimowym i wczesnej wiosny. Wszy i wszoły są najbardziej podatne na działanie światła słonecznego, dlatego u zwierząt wypasanych latem problem z czasem zanika. Pedikulozę u bydła w Europie wywołuje jeden gatunek wszoła (Bovicola bovis) oraz trzy gatunki wszy (krótkogłowa wesz bydlęca – Haematopinus eurysternus, długogłowa wesz bydlęca – Linognatus vituli oraz mała wesz bydlęca – Solenopotes capillatus) (1, 5), które swoją wielkością nie przekraczają 3,0 mm (6).

Gatunkiem wywołującym znaczne straty ekonomiczne u owiec jest Bovicola ovis, u kóz Bovicola caprae, Damalinia crassipe oraz Damalinia limbata (4). Samice tych owadów są dużo płodniejsze niż samice świerzbowca i w ciągu swojego życia (ok. 60 dni) składają 50-100 jaj (2). Owady cały swój cykl życiowy odbywają na żywicielu, a w przypadku opuszczenia ciała zwierzęcia giną w ciągu kilku godzin do 6 dni (4, 7). Z tego względu główną drogą zarażenia jest bezpośredni kontakt osobników zdrowych z chorymi, zwłaszcza w budynkach o dużej obsadzie zwierząt (8). Badania przeprowadzone w Wielkiej Brytanii pozwoliły na ustalenie prewalencji zarażenia wszami i wszołami w stadach owiec i bydła na ok. 16%, przy czym częściej problem dotykał ferm bydła mięsnego niż mlecznego (18% dla ferm bydła mięsnego i 7,8% dla mlecznego) (8).

Przebieg choroby jest mniej spektakularny niż w przypadku świerzbu, a zmiany lokalizują się przede wszystkim na: szyi, kłębie i ogonie. Solenoptes capillatus ma również powinowactwo do pyska, pachwin i pach (1). Świąd zwykle nie jest intensywny, a bardziej nasilony przebieg odnotowuje się przy inwazji wszy niż przy inwazji wszołów (2). Wynika to ze sposobu odżywiania tych owadów – wszoły żywią się naskórkiem, natomiast wszy krwią żywiciela.

Niektóre zwierzęta w ogóle nie wykazują objawów klinicznych ani dyskomfortu z powodu działalności pasożytów, a spadek wydajności występuje wyjątkowo (4). Krowy zwykle wylizują okolice zmian, co doprowadza sierść do wyglądu włosia pędzla umoczonego w farbie. Dopiero po dłuższym czasie choroba może zostać wykryta w stadzie, a zwierzęta sprawiają wrażenie, jakby były „wygryzione przez mole”. U cieląt ze względu na nadmierne wylizywanie i zjadanie włosów w żwaczu mogą się tworzyć pilobezoary (1). Straty odnotowuje się głównie przy dużej inwazji wszy, gdy u zwierząt rozwija się niedokrwistość oraz niedobory mineralne. Na infestację najbardziej wrażliwe są cielęta, jagnięta i koźlęta oraz sztuki niedożywione i o obniżonej odporności (8). Wszy stanowią wektor dla patogenów takich jak anaplazmoza, tejlerioza oraz dermatomykoza (4). Wymienione gatunki nie pasożytują na człowieku.

W diagnostyce różnicowej należy uwzględnić: świerzbowca psoroptycznego, świerzbowca chorioptycznego, świerzbowca drążącego, nabyty niedobór cynku oraz grzybicę skórną.

Diagnostyka

Diagnozę w przypadku chorób skóry u zwierząt gospodarskich, ze względu na terenowy charakter pracy oraz aspekt ekonomiczny, stawia się głównie na podstawie: wywiadu, badania klinicznego i lokalizacji zmian oraz skuteczności zastosowanego leczenia.

Prawidłowo diagnostyka w kierunku świerzbowca powinna opierać się na pobraniu zeskrobin, aż do pojawienia się pierwszej kropli krwi. Należy pamiętać, że negatywny wynik na obecność roztoczy bądź ich jaj nie wyklucza świerzbowca. Zeskrobiny najlepiej pobierać z granicy zmian, ponieważ w starych zmianach świerzbowiec może już nie bytować. Ostrze skalpela przed pobraniem materiału dobrze jest namoczyć w oleju parafinowym, tak żeby cały materiał przywarł do ostrza. W badaniu histopatologicznym roztocza są rzadko widoczne, najczęściej szuka się cech zapalenia skóry z kwasochłonnymi, naskórkowymi mikroropniami oraz hiperkeratozy parakeratotycznej (1).

Diagnostyka wszawicy i wszołowicy nie nastręcza zbyt wielkich trudności, ponieważ owady lub ich białe jaja przytwierdzone do włosów na obrzeżach zmian, można zauważyć gołym okiem na sierści zwierząt. Inną metodą jest zebranie odchodów wszy grzebieniem i po zmoczeniu na białej kartce bądź papierze – obserwacja krwistych plamek.

Leczenie

Opiera się na stosowaniu preparatów przeciwpasożytniczych z grupy makrocyklicznych laktonów, działających również na pasożyty wewnętrzne. Szerokie spektrum działania zarówno preparatów pour-on, jak i postaci iniekcyjnej, uznawane jest przez lekarzy za zaletę. Należy jednak pamiętać o postępującej lekooporności odnotowywanej przede wszystkim u gatunku Haemonchus contortus (bardzo groźnego dla wrażliwych na zarażenie owiec i kóz), a także u niektórych gatunków kleszczy (9, 10). Przy stosowaniu wyżej wymienionych preparatów trzeba również zwrócić uwagę na okresy karencji i pilnować zwłaszcza samic w okresie laktacji. Nie wolno stosować leków u samic produkujących mleko do spożycia dla ludzi i na 60 dni przed rozpoczęciem laktacji.

W przypadku wszawicy makrolityczne laktony wykazują wyższą skuteczność w zwalczaniu wszy niż wszołów (6). Awermektyny nie działają jednak na jaja i gnidy, dlatego leczenie musi być powtórzone za jakiś czas, zwykle po okresie 1-2 tygodni. W leczeniu świerzbu i pedikulozy wykorzystuje się również amitrazę i związki fosforoograniczne. Zarówno wszy, jak i świerzbowce wykazują już w niektórych regionach lekooporność. Wysoką lekooporność na awermektyny wykazują wszy atakujące bydło w Autralii (11), a doświadczalnie stwierdzono również ich oporność na deltametrynę w dwóch fermach w Wielkiej Brytanii (12). Oporność na działanie makrolitycznych laktonów odnotowano także w Belgii w 12 z 16 badanych ferm, które mierzyły się z inwazja Psoroptes ovis (13).

Podsumowanie

Obecnie nie ma zbyt wielu alternatyw leczenia świerzbowca, w trudnych przypadkach dobrze sprawdzają się preparaty zawierające związki fosforoorganiczne. Pewną nadzieję wiąże się również z lekami, które oddziałują na mikroflorę wszy, ponieważ bez niej wesz nie jest w stanie trawić pobieranego pokarmu (4).