Negatywne konsekwencje żywienia cieląt mlekiem odpadowym

Wyniki badań ankietowych wskazują, że mleko odpadowe jest powszechnie wykorzystywane w żywieniu cieląt, zarówno w krajach Unii Europejskiej, jak i poza jej granicami. W takich krajach Unii Europejskiej, jak Szwecja, Austria czy Czechy zdecydowanie ponad połowa gospodarstw utrzymujących bydło mleczne deklaruje wykorzystanie mleka odpadowego w odchowie cieląt. Wyniki badań przeprowadzonych w Polsce na przestrzeni ostatnich lat wskazują, że gospodarstwa takie stanowią około 40% [(14) – dane niepublikowane]. Podawanie cielętom mleka odpadowego jest kuszące głównie ze względów ekonomicznych, gdyż pozwala na ograniczenie zużycia mleka świeżego na cele paszowe albo kosztów zakupu preparatu mlekozastępczego, jeśli ten jest wykorzystywany w żywieniu najmłodszych zwierząt. Praktyka taka ma jednakże wady oraz konkretne negatywne konsekwencje, które należy brać pod uwagę, decydując się na żywienie cieląt mlekiem odpadowym.

Definicje i regulacje prawne

Zgodnie z przyjętą definicją EFSA (Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności, ang. The European Food Safety Authority) mleko odpadowe to takie, które:

• nie może być sprzedane w celu spożycia przez człowieka i może zawierać mleko od krów leczonych antybiotykami,

ale także

• nie może być sprzedane z innych powodów, np. z powodu użycia w leczeniu krów innych środków leczniczych, dużej ilości komórek somatycznych lub też ze względu na zawartość siary lub tzw. mleka przejściowego (6).

Definicja mleka odpadowego jest więc dość szeroka. Zgodnie z tą definicją można nawet pokusić się o podzielenie mleka odpadowego na:

1. Mleko od krów leczonych antybiotykami:
   a) siara od krów otrzymujących antybiotyki w trakcie okresu zasuszenia,
   b) mleko od krów leczonych antybiotykami w trakcie laktacji.
2. Mleko od krów leczonych innymi środkami leczniczymi (ale nie antybiotykami).
3. Mleko od krów z klinicznymi objawami mastitis, ale nieleczonych.
4. Mleko od krów z podklinicznym mastitis (duża zawartość komórek somatycznych).
5. Mleko z pierwszych 5 dni laktacji (siara i tzw. mleko przejściowe od krów zdrowych, które zgodnie z prawem nie może być sprzedane w celu żywienia człowieka i nie jest traktowane jako mleko).

Pomimo dość dobrze sprecyzowanej przez EFSA definicji mleka odpadowego, ta przyjmowana przez hodowców w kraju jest często odmienna. Hodowcy nierzadko dzielą mleko, którego nie mogą sprzedać, na takie, które wg nich powinno być faktycznie traktowane jako odpadowe i powinno być zutylizowane lub wylane (np. mleko od krów w trakcie leczenia), oraz na takie, które można wykorzystać, w tym właśnie głównie w żywieniu cieląt (np. mleko z podwyższoną ilością komórek somatycznych). Przytoczona powyżej definicja mleka odpadowego nie jest również idealna i może prowadzić do nieporozumień. Wg niej za mleko odpadowe należy uznać także nadmiar siary i mleko posiarowe uzyskane od krów zdrowych, których podawanie cielętom ma dużo zalet i nie powinno budzić obiekcji. Dlatego też przed dyskusją na temat możliwości zagospodarowania mleka odpadowego w żywieniu cieląt warto uściślić dokładnie, „co pod tym pojęciem autor ma na myśli”.

Niniejszy artykuł dotyczy mleka odpadowego, które może zawierać zarówno:

• nadmiar siary,
• mleko posiarowe,
• mleko od krów leczonych lub w trakcie karencji po leczeniu,

a także

• mleko od krów z klinicznymi lub podklinicznymi problemami zdrowotnymi, lecz z różnych przyczyn nieleczonych.

Upraszczając, niniejszy artykuł dotyczy „koktajlu” różnego rodzaju mleka, które nie może być sprzedane do mleczarni i jest zlewane do jednego zbiornika, a następnie podawane cielętom.

Logiczne wydaje się, że coś, co obrazowo mówiąc, jest „śmietnikiem”, gdyż zawiera składniki nienadające się z wielu powodów do spożycia przez ludzi, nie powinno być także wykorzystywane w żywieniu cieląt. Regulacje prawne nie są jednak jednoznaczne w tym zakresie, co jest chyba główną przyczyną ciągłych kontrowersji wokół wykorzystania mleka odpadowego w żywieniu zwierząt. Dyrektywy i rozporządzenia unijne nie precyzują wprost, że mleko odpadowe nie może być wykorzystywane w żywieniu cieląt (szczegółowa interpretacja przepisów unijnych jest dostępna w raporcie EFSA z 2016 r.: Risk for the development of Antimicrobial Resistance (AMR) due to feeding of calves with milk containing residues of antibiotics).

Również regulacje krajowe nie zakazują jednoznacznie takiego postępowania. Spośród krajów Unii Europejskiej tylko w Austrii przepisy krajowe nie dopuszczają do podawania mleka odpadowego cielętom. Pomimo tego jest ono i tak wykorzystywane jako pasza dla cieląt przez sporą część hodowców bydła mlecznego w tym kraju (7). Analizując sytuację prawną, można generalnie stwierdzić, że jak długo mleko odpadowe nie opuszcza gospodarstwa, to to, co się z nim dzieje, jest jego sprawą. Tym samym może być zarówno wylane, jak i podane zwierzętom.