Inwazyjne aspekty biegunek u cieląt. Część II. Biegunki późnego okresu odchowu – kokcydioza

Immunologia kokcydioz

Bardzo istotnym elementem reakcji obronnych żywiciela w przebiegu inwazji Eimeria spp. jest reakcja układu immunologicznego. Kokcydia charakteryzuje się wysoką immunoreaktywnością. Silne właściwości antygenowe wykazują białka powierzchniowe związane z niektórymi postaciami rozwojowymi jak sporozoity, schizonty, merozoity lub makrogamety. Niektóre z nich są specyficzne dla gatunku pierwotniaka, dlatego odporność przez nie stymulowana jest ukierunkowana na określony gatunek pasożyta. Inne mają cechy wspólne dla wielu gatunków, dlatego po kontakcie z takim antygenem pojawia się także odporność krzyżowa.

Odporność w trakcie inwazji najsilniej stymulowana jest w okresie II schizogonii, co potwierdza właściwości antygenowe schizontów i merozoitów II stadium. Przechorowanie inwazji powoduje nabycie odporności, dzięki której przy kolejnych zarażeniach jest ograniczane namnażanie pasożyta, a jednocześnie po raz kolejny jest stymulowany układ immunologiczny. Skuteczność oraz długie utrzymywanie się odpowiedzi immunologicznej są zależne od zgodności antygenowej poszczególnych szczepów, ale także liczby ponownych kontaktów żywiciela z patogenem (reinwazje) oraz sprawności (zdolności do właściwego reagowania) układu immunologicznego. Odpowiedź immunologiczna przy reinwazjach ma głównie charakter komórkowy (oddziaływanie neutrofili oraz limfocytów cytotoksycznych). Istotną rolę w ograniczaniu inwazji kokcydiów odgrywa także odpowiedź typu humoralnego. Mechanizmy te powodują, że u zwierząt starszych kokcydioza kliniczna nie występuje. Silna immunoreaktywność kokcydiów została wykorzystana do stworzenia szczepionek odpornościowych mających zastosowanie w profilaktyce kokcydioz ptaków (5, 8, 20, 31, 33).

Diagnostyka kokcydiozy

Parazytoza ta jest stosunkowo łatwa w diagnostyce (inwazje kliniczne związane są z masowym wydalaniem oocyst – ryc. 4), lecz tylko w okresie patentnym inwazji. Wydalane z kałem oocysty (niesporulowane) są wykrywane metodami flotacyjnymi (ryc. 2-4). Znajomość cech charakterystycznych oocyst pozwala na precyzyjną diagnostykę gatunkową inwazji, co jest istotne w przypadku dominacji gatunków mało patogennych. W takim wypadku objawy biegunkowe mogą być skutkiem oddziaływania innego rodzaju patogenu. Problem diagnostyczny pojawia się, gdy intensywne objawy (często zagrażające życiu zwierzęcia) występują w okresie prepatentnym.

Taki stan ma miejsce w intensywnych inwazjach E bovis i E. zuerni (okres prepatentny 18-21 dni). W takim wypadku rozpoznanie i dalsze postępowanie opiera się na danych z wywiadu oraz obserwacjach klinicznych. Niektórzy autorzy sugerują w podobnych okolicznościach wykonanie badania zeskrobiny błony śluzowej z odcinka prostnicy, pobranej przyżyciowo długą plastikową łyżeczką. Zeskrobinę należy badać mikroskopowo w kierunku wewnątrz i zewnątrzkomórkowych stadiów rozwojowych Eimeria spp. W sytuacjach gdy w stadzie są upadki w okresie prepatentnym, pomocne jest badanie sekcyjne. W błonie śluzowej jelit (zwłaszcza grubych) są widoczne: wybroczyny, naloty włóknikowe, przekrwienie oraz (widoczne okiem nieuzbrojonym) makromeronty. Dodatkowo badanie obejmuje także mikroskopową analizę zeskrobiny błony śluzowej (5, 7, 8, 14, 31, 33).

Zwalczanie kokcydiozy

Zwalczanie kokcydiozy w dużych stadach, z uwagi szeroką kontaminację środowiska i łatwość zarażenia, jest trudne. Dlatego inwazja ta, szczególnie w masowej hodowli, staje się często dominującym problemem zdrowotnym w grupie starszych cieląt. Większa izolacja zwierząt możliwa w małych stadach ma istotny wpływ na minimalizację ryzyka zarażenia. Uwarunkowania te sprawiają, że problem kokcydiozy cieląt w Polsce jest zauważany dopiero od kilkunastu lat wraz z modernizacją hodowli i przechodzeniem na chów wielkostadny. Zwalczanie kokcydiozy bydła, podobnie jak wielu innych chorób zakaźnych i inwazyjnych dotykających wielkich stad, należy rozpatrywać w dwu kategoriach: terapii i profilaktyki.