Inwazje Eimeria spp. u bydła (kokcydioza)

Rozpoznanie

Dobra praktyka lekarsko-weterynaryjna przed przystąpieniem do leczenia czy profilaktyki wymaga bezwzględnie przeprowadzenia odpowiedniego rozpoznania. Składają się na nie: wywiad, objawy kliniczne oraz badania laboratoryjne. Niezwykle istotne są informacje o historii gospodarstwa, w którym znajdują się zwierzęta – czy były epizody kokcydiozy, czy występowała biegunka. Ważne jest prześledzenie historii objawów chorobowych obserwowanych u zwierząt wcześniej w danym obiekcie, czasu występowania, próby powiązania objawów z konkretnymi sytuacjami (jak np. wyprowadzenie bydła na pastwisko), które mogłyby wskazywać na kokcydiozę. Jeśli zwierzęta zostały świeżo wprowadzone do stada, istotna jest także znajomość ich historii oraz historii ich macierzystego obiektu – czy były przypadki kokcydiozy itd.

Objawy chorobowe, które można obserwować w przebiegu kokcydiozy, zostały omówione powyżej. Elementem potwierdzającym podejrzenia odnośnie kokcydiozy wysnute na bazie wywiadu i/lub objawów są prawidłowo przeprowadzone badania laboratoryjne. Podstawową metodą diagnostyczną jest badanie mikroskopowe kału w celu wykrycia oocyst kokcydiów przy pomocy flotacji. Pierwszym etapem badania, często lekceważonym, jest prawidłowe pobranie próbek. Do oceny sytuacji inwazjologicznej dotyczącej kokcydiozy konieczne jest pozyskanie odpowiedniej liczby próbek. Ze względu na zazwyczaj nierównomierny przebieg inwazji i różne okresy wydalania oocyst przez poszczególne zwierzęta nie wystarczy przebadanie pojedynczej próbki. Do badań należy pobrać liczbę próbek, która umożliwi uzyskanie wiarygodnego wyniku. Zalecana jest następująca metodyka pobierania próbek:

• próbki kału o masie około 5-10 g należy pobierać bezpośrednio z prostnicy (w celu uzyskania świeżego materiału). Próbkę można wygodnie pobierać ręką w jednorazowej rękawicy ochronnej;
• badaniem należy objąć około 10% stada;
• próbki pobrane od 3 do 5 zwierząt z tej samej grupy należy połączyć w próbkę zbiorczą;
• zaleca się schłodzenie próbek, jeżeli będą przechowywane przed badaniem dłużej niż 2 dni.

W trakcie obserwacji mikroskopowej konieczna jest identyfikacja patogennych gatunków kokcydiów: E. bovis, E. zuernii, E. alabamensis na podstawie cech morfologicznych oocyst. Badanie wraz z identyfikacją gatunków daje obraz statusu stada, jeśli chodzi o inwazję kokcydiów i w razie konieczności umożliwia podjęcie właściwych środków zaradczych. Ze względu na powszechne występowanie niepatogennych gatunków kokcydiów u bydła samo wykrycie oocyst bez różnicowania gatunków jest diagnostycznie w niewielkim stopniu przydatne.

Zwalczanie

Jeżeli wystąpią charakterystyczne objawy kliniczne, potwierdzone badaniem laboratoryjnym, należy podjąć leczenie za pomocą środków kokcydiobójczych lub kokcydiostatycznych. Najbardziej efektywne są dwie substancje: toltrazuryl i diklazuryl, które działają bójczo na stadia wewnątrzkomórkowe kokcydiów. Można stosować także inne preparaty, np. zawierające amprolium lub sulfadymidynę, jednak ich skuteczność w przypadku kokcydiozy bydła jest niższa.

Podjęcie leczenia już po wystąpieniu objawów chorobowych zwykle nie doprowadza do powrotu zwierzęcia do pełnej wydajności. Dlatego efektywne jest podanie leku jeszcze przed wystąpieniem objawów chorobowych. Do tego jednak konieczna jest dokładna wiedza o historii związanej z kokcydiozą w przeszłości w danym obiekcie czy pastwisku, stanie zdrowotnym zwierząt, a także wynikach badań laboratoryjnych prowadzonych w stadzie. Należy brać pod uwagę także specyfikę rozwoju inwazji u poszczególnych gatunków kokcydiów – E. zuernii i E. bovis powodują objawy po ok. 20 dniach od zarażenia, natomiast E. alabamnesis – po 7 dniach. Przy wprowadzaniu nowych zwierząt na pastwisko, na którym wcześniej wypasano bydło z kokcydiozą, zaleca się podanie leku już w pierwszym dniu wprowadzenia na pastwisko.

Potwierdzają to wyniki badań (13), w których zaobserwowano istotnie niższą liczbę wydalanych oocyst oraz lepsze przyrosty masy ciała w grupie otrzymującej toltrazuryl pierwszego dnia po wprowadzeniu na pastwisko, w porównaniu do grupy zwierząt nieleczonych oraz leczonych dopiero po wystąpieniu biegunki. Przy wprowadzaniu nowych zwierząt do obory, w której wcześniej stwierdzano kokcydiozę, zaleca się podanie leku w przeciągu dwóch tygodni od wprowadzenia. Potwierdzają to badania z Niemiec (6), gdzie po dwóch tygodniach po wprowadzeniu do obory z historią kokcydiozy w grupie cieląt leczonej toltrazurylem uzyskano istotnie niższą intensywność wydalania oocyst i biegunki.

Pozytywne wyniki uzyskano także przy stosowaniu diklazurylu (14), u zwierząt leczonych tym preparatem już po 4 dniach od podania znacząco obniżyła się liczba wydalanych oocyst oraz zmniejszyła się intensywność biegunki. Należy pamiętać, że inwazja może przebiegać w różny sposób w różnych obiektach. Dlatego też decyzję o podjęciu stosowania preparatów przeciw kokcydiom należy rozważyć indywidualnie dla każdego stada, biorąc pod uwagę specyficzne warunki, przeszłość stada itp.

W zwalczaniu kokcydiozy bydła dużą rolę odgrywają warunki utrzymania zwierząt, w tym: zagęszczenie zwierząt, rodzaj zabiegów higienicznych, typ podłoża, temperatura, wilgotność itp. Na przykład zastosowanie podłoża szczelinowego obniżyło odsetek chorych zwierząt przez zmniejszenie kumulacji oocyst na podłożu, a przez to zmniejszenie ryzyka zarażenia wrażliwych zwierząt (15). Czynnikiem wyzwalającym kokcydiozę jest także obniżenie statusu zdrowotnego i odporności zwierząt.

Tylko nieliczne środki dezynfekcyjne są w stanie zniszczyć oocysty w środowisku (ze względu na ich dużą odporność, o której wspominano wcześniej). Do skutecznych preparatów zalicza się np. te oparte na pochodnych krezolu, które są w stanie zlikwidować oocysty już po dwóch godzinach działania na nie. Oczywiście, ważne jest, aby przed zastosowaniem środka dezynfekcyjnego podłoże było dokładnie wyczyszczone. Natomiast redukcję liczby oocyst na pastwisku można uzyskać poprzez osuszanie podmokłych terenów lub przez wprowadzanie jednorocznych przerw w wypasaniu bydła na pastwisku (16).

Podsumowanie

Podsumowując, patogenne gatunki kokcydiów są szeroko rozpowszechnione u bydła i mogą powodować istotne straty w produkcji. Zwalczenie tej inwazji i jej negatywnych skutków jest możliwe tylko dzięki przemyślanej strategii łączącej szczegółowy wywiad, utrzymanie odpowiedniego statusu higieny, diagnostykę laboratoryjną oraz stosowanie w odpowiedni sposób leków przeciw kokcydiom.