Zmiany zwyrodnieniowe chrząstki stawowej

Choroby stawów dotykają zwierzęta w każdym wieku. Często można u nich zaobserwować nieprawidłowy chód, kulawiznę, bolesność kończyn przy dotykaniu i ogólną niechęć do ruchu. Przy niektórych chorobach objawy nie są jednak tak typowe (np. pojawia się tylko cykliczna gorączka).

Choroby stawów dzielimy na dwie kategorie: zapalne i niezapalne. Choroby zapalne to schorzenia zakaźne (bakteryjne, grzybicze, wirusowe) i tła immunologicznego, Choroby niezapalne to zaburzenia rozwojowe, procesy zwyrodnieniowe, nowotworowe oraz zmiany pourazowe. Wywiad z właścicielem, badanie kliniczne, diagnostyka obrazowa (RTG), badanie mazi stawowej (makroskopowe, cytologiczne, posiew) to podstawowe badania służące postawieniu prawidłowej diagnozy. W zebranym wywiadzie istotne są: wiek zwierzęcia, przebyte choroby i urazy, sposób żywienia, opis aktywności ruchowej zwierzęcia, jego samopoczucie ogólne. Badanie kliniczne to m.in. dokładna analiza chodu (czy kulawizna dotyczy jednej kończyny, czy również innych, czy któraś z kończyn jest odciążana, czy chód jest sztywny, czy pies się chwieje, czy przechyla się bardziej na którąś ze stron).

Należy też przeprowadzić ocenę mięśni (czy pojawiają się zaniki mięśniowe, czy są one symetryczne, czy dotyczą tylko konkretnej partii ciała). Omacywanie kończyn pozwala wychwycić bolesne miejsca. U młodych psów ras dużych i olbrzymich bolesność przy badaniu palpacyjnym kości długich może być wywołana młodzieńczym zapaleniem kości (enostoza). Bolesność mięśni może być spowodowana naderwaniem włókienek mięśniowych w konsekwencji urazu bądź ich zapaleniem. Obrzęk stawu i jego zwiększona ciepłota świadczą o rozgrywającym się w nim procesie zapalnym.

W dalszej kolejności warto sprawdzić zakres ruchu stawów oraz zwrócić uwagę na obecność krepitacji podczas prób zginania i prostowania. Zdjęcia RTG pozwalają ocenić zmiany w obrębie stawu (zmiany o charakterze zwyrodnieniowym, nadżerkowym). Badanie mazi wykonuje się w celu odróżnienia choroby zapalnej stawu od niezapalnej. Bardziej specjalistycznym badaniem jest biopsja błony maziowej. Wykonuje się ją w celu rozpoznania choroby nowotworowej oraz zróżnicowania zapalenia zakaźnego od choroby tła immunologicznego. Inne możliwe badania diagnostyczne to tomografia komputerowa oraz rezonans magnetyczny.

Choroba zwyrodnieniowa stawów (DJD, degenerative joint disease) to najczęściej rozpoznawana choroba stawów u psów. Czynniki do niej prowadzące możemy podzielić na: wrodzone (genetyczne skłonności), rozwojowe oraz pourazowe. W praktyce rzadko mamy do czynienia z jej idiopatyczną, pierwotną postacią. Choroba najczęściej występuje wtórnie do urazów lub jest konsekwencją innych chorób ortopedycznych, tj. dysplazji stawów biodrowych i łokciowych, osteochondrozy. Procesem zwyrodnieniowym może zostać objęty każdy ze stawów, jednak najczęściej zmiany dotyczą stawów: biodrowych (koksartroza), kolanowych (gonartroza), łokciowych, ramiennych oraz międzykręgowych (spondyloartroza). Do grupy podwyższonego ryzyka należą psy ras dużych i olbrzymich, a także psy otyłe, mało aktywne, w starszym wieku (50% przypadków dotyczy psów w wieku 8-13 lat).

Charakterystyczne zmiany w obrębie stawu przy chorobie zwyrodnieniowej to: powstawanie kostnych wyrośli, zgrubienie torebki stawowej, ogniska stwardnienia w warstwie podchrzęstnej kości, wolne ciała stawowe (myszy stawowe) oraz zniekształcenie powierzchni stawowych. Są to zmiany uchwytne w obrazie rentgenowskim i świadczą o zaawansowanej postaci choroby. Krańcowa postać choroby objawia się zanikiem („wytarciem”) chrząstki stawowej, a tym samym obnażeniem warstwy podchrzęstnej kości. W tej fazie każde poruszenie stawem jest wyjątkowo bolesne dla zwierzęcia.

Mechanizmy powstawania destrukcji stawów są zróżnicowane i często przychodzą wraz z wiekiem. Starzejące się chondrocyty tracą aktywność syntetyczną, czego skutkami są zmniejszona produkcja agrekanów oraz obniżenie zdolności do utrzymania homeostazy chrząstki stawowej. Dodatkowo w chrząstce odkładają się kryształy pirofosforanowe, czego efektem są ośrodki wapnienia. Naturalny, nieodwracalny proces glikacji kolagenu prowadzi do usztywnienia sieci kolagenowej i zwiększenia podatności na urazy (chrząstka przestaje być elastyczna i nie spełnia prawidłowo swoich funkcji amortyzujących). Procesy starzenia się chrząstki nie muszą być podstawą do rozwoju choroby zwyrodnieniowej, jednak gdy występują dodatkowe czynniki ryzyka (np. nieprawidłowa budowa stawu), często są jej początkiem.