O agresji i sygnałach wysyłanych przez psy – czyli co powinna wiedzieć każda osoba pracująca z psami

Praca ze zwierzętami często naraża personel na niebezpieczne sytuacje spowodowane agresywnym zachowaniem psów.

Aby uchronić się przed tym zagrożeniem, należy poznać podstawowe mechanizmy agresji, czynniki, jakie ją wywołują, a także wiedzieć, skąd bierze się agresja, w jakich przypadkach możemy się jej spodziewać ze strony naszych pacjentów oraz – co jest bardzo ważne – jak czytać sygnały, które wysyłają nam psy.

Znajomość psiej psychiki i sygnałów wysyłanych przez psy umożliwia rozpoznanie wystąpienia zachowań agresywnych u psów, które przecież codziennie odwiedzają gabinety weterynaryjne. Zgłębianie wiedzy w tym kierunku jest więc podstawowym działaniem prewencyjnym, które w wielu przypadkach może uchronić przed ugryzieniem przez psa.

Definicja agresji

Nie istnieje jedna definicja agresji, w literaturze można spotkać dziesiątki prób sformułowania tego zachowania. Zazwyczaj definicje podawane przez autorów książek na temat agresji są niejednoznaczne, często kontrowersyjne, a dzieje się tak, ponieważ agresja sama w sobie jest pojęciem niezwykle złożonym. Wiele definicji ma więc niedociągnięcia, które nie obejmują wielu przypadków, a dobrze sformułowana definicja powinna umożliwić zaklasyfikowanie zachowań jako agresywne lub nie. Z istniejących definicji można przytoczyć między innymi następujące:

• „Agresja to forma komunikacji, w której agresor stara się zwiększyć dystans społeczny w stosunku do celu ataku” (Alexander, 2004).
• „Mając na uwadze kontekst i reakcje typowe dla gatunku, agresja to zachowanie lub wzory zachowań wykorzystywane w celu rozwiązania konfliktu przez groźby i wyzwania, kończące się konfrontacją lub wycofaniem” (Aloff, 2002).
• „Zamierzony atak lub groźba ataku na innego osobnika” (O’Heare, 2007).
• „Agresja to działania, które stwarzają ryzyko wyrządzenia szkody innemu osobnikowi” (Leshner, 1978).
• „Mianem agresji określa się akt fizyczny lub groźbę działania podejmowanego przez jednostkę, które zmniejsza wolność lub naturalną sprawność innej jednostki” (Wilson, 2004).
• „Agresja to wszystkie wzory zachowań mające na celu zastraszenie lub skrzywdzenie innych organizmów” (McFarland, 1981).

Warto przypomnieć, że agresja sama w sobie jest naturalnym elementem psiego życia. W pracy z psami nie można pomijać faktu, że te zwierzęta to żyjące społecznie drapieżniki, o czym łatwo zapomnieć, widząc na co dzień psy ras ozdobnych paradujące po ulicach w kokardkach czy urocze stworzenia, które godzinami potrafią wylegiwać się na kanapach. Podejmowane przez psa działania, takie jak prezentacja uzębienia, warczenie czy próba ugryzienia są typowe dla przedstawicieli gatunku Canis familiaris. Zwykle takie zachowania społeczeństwo uznaje za odchylenia od normy czy zaburzenia behawioralne, zapominając, że takie sytuacje są dla psów typowe, a które to my – ludzie – ustaliliśmy jako odbiegające od norm (również ustalonych przez nas, które nie są rozumiane przez psy).

Zarówno w podejściu medycznym, jak i psychologicznym wszystkie zachowania psów (zwłaszcza te, które wiążą się z agresją) rozróżnia się na stosowne do okoliczności (normalne, naturalne, typowe) oraz niestosowne do zaistniałych okoliczności (zachowania nienormalne). Za agresję normalną uznaje się agresję, która wystąpiła w następstwie skrajnej prowokacji – w przypadku bólu lub zagrożenia. Występuje wiele typów agresji, których przyczyny i motywy zdają się nie mieć końca. Wyróżniamy agresję o podłożu lękowym, dominacyjnym, agresję terytorialną, czy spowodowaną chorobami – np. agresję na tle padaczkowym (znaną także jako syndrom napadowej utraty świadomości), można również wymienić agresję związaną z instynktem drapieżcy, czy agresję łączącą się z bólem lub macierzyństwem.

Zawsze warto zasięgnąć informacji o pacjencie, wtedy można zapobiec wielu niebezpiecznym sytuacjom. U psów (oraz u innych zwierząt, a nawet ludzi) można zaobserwować trzy rodzaje odruchów obronnych, które są przejawiane w różnych sytuacjach kojarzonych z zagrożeniem bezpieczeństwa lub życia: bierny/pasywny odruch obronny (passive defence reflex), aktywny odruch obronny (active defence reflex), a także odruch skamienienia (freeze reflex).