Lek. wet. Artur Zalewski o nowych chorobach odzwierzęcych

W związku z wciąż żywym tematem wirusów odzwierzęcych, które stanowią zagrożenie dla ludzi i zwierząt, poprosiliśmy naszego eksperta lek. wet. Artura Zalewskiego z Polskiego Stowarzyszenia Producentów i Importerów Leków Weterynaryjnych – Polprowet, by opowiedział pokrótce o tym jakie nowe zoonozy zostały odkryte w ostatnim czasie, które z nich są groźne, skąd się biorą, ale i jak się przed nimi bronić i jak bronić przed nimi zwierzęta.

Jedno Zdrowie (ang. One Health) to koncepcja określająca nierozerwalne związki świata ludzi, zwierząt ze środowiskiem naturalnym, w którym żyjemy. Nie można mówić o zdrowiu człowieka w oderwaniu od stanu środowiska naturalnego, podobnie jak nie da się o zdrowie ludzi skutecznie zadbać bez troski o zdrowie zwierząt. Te trzy elementy są ze sobą nierozerwalnie powiązane i stanowią triadę jednego zdrowia.

Ludzie i zwierzęta cierpią na choroby wywoływane przez te same czynniki chorobotwórcze. Szacuje się, że około 60% patogenów jest wspólnych dla ludzi i zwierząt. Czasem przebieg choroby może być różny, w innych przypadkach jest identyczny. Zmienność objawów chorobowych jest typowym zjawiskiem w przebiegu praktycznie wszystkich chorób. Ostatnia pandemia wirusa SARS-CoV-2 jest tego najlepszym przykładem.

Nasza uwaga koncentruje się na człowieku, jednak należy pamiętać, że wirus został przeniesiony ze świata zwierząt, od nietoperzy. W populacji nietoperzy na terytorium Chin doszło do mutacji koronawirusa, co umożliwiło mu w konsekwencji wywołanie objawów chorobowych u ludzi. Podobne mutacje mogą zachodzić w komórkach innych zwierząt a także ludzi. Jest kwestią czasu i przypadku, kiedy dojdzie do kolejnej takiej zmiany gdyż grupa wirusów corona jest szczególnie podatna na zmiany.

Zwierzęta także chorują zarażone tym wirusem choć różne gatunki wykazują na niego różną wrażliwość. Uważa się, że zwierzęta gospodarskie – krowy, świnie, drób są oporne na tego koronawirusa. Z kolei łasicowate i małpy naczelne są szczególnie wrażliwe. Doprowadziło to do likwidacji największej hodowli norek w Europie w Danii pod koniec 2020 r. oraz przyspieszyło decyzję o zakończeniu hodowli tych zwierząt w wielu innych krajach w Unii Europejskiej. Uważa się, że psy i koty nie stanowią zagrożenia dla zdrowia człowieka jako przenosiciela wirusa SARS-CoV-2 chociaż izolowano przeciwciała od zwierząt osób chorych.

Co roku na świecie pojawia się co najmniej kilka nowych chorób z czego 3 na 4 to tzw. zoonozy, czyli choroby odzwierzęce. Dotychczas poznano ok. 200 takich chorób, niektóre udaje się kontrolować przy pomocy szczepień np. wścieklizna, grypa. W przypadku większości pozostają działania edukacyjne oraz ogólna profilaktyka w postaci utrzymywania zasad higieny ogólnej i działań edukacyjnych.

Do wybuchów nowych chorób dochodzi najczęściej w gęsto zaludnionych regionach świata (Azja, Ameryka) oraz w krajach ubogich (Afryka, Azja). Tak było w przypadku pojawienia się wirusa Ebola powodującego gorączkę krwotoczną. Podobnie było w przypadku wirusów MERS i SARS. Dziś wiadomo, że pojawienie się tych dwóch ostatnich nauczyło ludzi odpowiednio postępować w przypadku pandemii i pomogło skuteczniej przeciwstawić się walce z COVID-19.

Zmiany demograficzne związane z przyrostem ludności świata, ograniczanie przestrzeni życiowej dziko żyjącym zwierzętom przez zabieranie im terenów leśnych pod uprawy i pastwiska, zmiany klimatu związane z industrializacją, a także proces globalizacji ułatwiający przemieszczanie się ludzi wpływają na wzrost ryzyka pojawiania się nowych chorób i ich szybkiego rozprzestrzeniania się. Już nie tylko dziko żyjące ptaki są w stanie przenieść groźny dla człowieka wirus grypy H5N1 i H7N9. Dziś trudno jest przewidzieć co, gdzie i kiedy pojawi się znowu, ale możemy być pewni, że obserwowana tendencja nie zwolni. Tym bardziej ważne jest uświadamianie społeczeństw na temat zagrożeń i przyspieszenie działań zmierzających do ochrony otaczającej nas przyrody, której ważnym elementem, ale nie jedynym, jest człowiek.

Mapę z naniesionymi punktami oznaczającymi regiony świata, w których doszło do identyfikacji nowych chorób wirusowych można zobaczyć na stronie https://stm.sciencemag.org/content/6/253/253ps10