Kot w domu – środowisko życia a dobrostan

Pielęgnacja ciała i wydalanie

Koty spędzają na myciu swego ciała około 8% całego życia. Potrzeba pielęgnacji przyczyniła się do postrzegania tych zwierząt jako naturalnie czystych. Uniemożliwienie kotu zwykłej toalety, np. przez unieruchomienie, założenie kołnierza czy opatrunku pooperacyjnego, jest dla niego źródłem ogromnego stresu. Należy mieć świadomość, że wszelkie działania utrudniające zwierzęciu dokładne wylizanie całego ciała powinny być ograniczone do niezbędnego minimum.

Bardzo istotnym warunkiem utrzymania dobrostanu kotów jest zapewnienie im właściwych miejsc do wydalania. Wymagania, jakie powinna spełniać kuweta, to przede wszystkim:

• odpowiednia wielkość – kuweta powinna być taka, by kot mógł się w niej swobodnie zmieścić i obrócić (ok. półtorej długości kota),
• wypełnienie – żwirek umożliwiający zagrzebanie odchodów, delikatny dla kocich łap,
• czystość – usuwanie odchodów na bieżąco, częsta wymiana żwirku i mycie kuwety (raz w tygodniu),
• dostępność – wystarczająca liczba kuwet (tyle, ile kotów plus jedna; jeśli kotów jest bardzo dużo – tyle ile podgrup społecznych plus jedna; w domach wielopoziomowych kuwety na każdym piętrze),
• brak obcych zapachów – kuweta nie powinna być myta środkami czystości o silnym zapachu, nie należy używać odświeżaczy powietrza w jej okolicy,
• ustawienie w bezpiecznym, dyskretnym miejscu.

Poczucie bezpieczeństwa

Zaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa jest niezbędne dla zapewnienia dobrostanu zwierzęcia. Koty, choć są drapieżnikami, mają na tyle niewielkie rozmiary, że mogą stać się ofiarą większych zwierząt. To powoduje, że naturalna jest dla nich ciągła czujność i potrzeba kontrolowania otoczenia. Większość zaleceń dotyczących ustawienia misek z jedzeniem, kuwety czy legowiska wynika właśnie z powyższych cech tego gatunku.

Wydaje się, że podstawą kociego poczucia bezpieczeństwa jest możliwość ucieczki w każdej chwili oraz wyboru, np. drogi, którą zwierzę się porusza, miejsca i czasu odpoczynku, spożywania posiłku, kontaktów społecznych. Pozbawienie kota możliwości wycofania się czy ucieczki przed zagrożeniem jest równoznaczne z narażeniem go na ogromny stres. Naturalna droga ucieczki dla tego zwierzęcia biegnie w płaszczyźnie pionowej – kot, jeśli tylko ma taką możliwość, wybiera ucieczkę do góry. Jednym z elementów przestrzeni przyjaznej kotu powinny być więc półki, szafki czy słupki, na które kot może się wspiąć czy wskoczyć, gdy poczuje się zagrożony.

Koty to zwierzęta terytorialne. Teren, który kot uznaje za swój i którego jest gotów bronić, zostaje przez niego zaznaczony feromonami. Obecność własnych śladów zapachowych jest dla kota sygnałem, że znajduje się „u siebie”, na bezpiecznym terenie. Usunięcie zapachu pozostawionego przez zwierzę na meblach i ścianach (np. remont, gruntowne porządki, przemeblowanie) może być dla niego silnie stresujące. W takiej sytuacji, żeby zmniejszyć dyskomfort czy wręcz strach odczuwany przez kota, zanim ponownie oznaczy swoje terytorium, można zastosować feromony syntetyczne (Feliway) w postaci elektrodyfuzora lub sprayu. Przydatne są one również w każdym przypadku wprowadzania kota do nowego środowiska (np. przeprowadzka, wyjazd na wakacje).

Drapanie powierzchni (drapaka, mebli, dywanu czy ściany pokrytej tapetą) również jest formą znaczenia terenu – zarówno zapachowego feromonami z gruczołów na opuszkach łap, jak i wizualnego – widoczne ślady pazurów. Ustawienie drapaków jest sposobem na zaspokojenie kocich potrzeb i jednoczesną ochronę domowych sprzętów. Powierzchnia przeznaczona do drapania powinna być ustawiona pionowo albo poziomo (w zależności od preferencji konkretnego osobnika), stabilna i wystarczająco wysoka/długa, by kot mógł wyciągnąć się przy niej.

Brak poczucia bezpieczeństwa u kota może wiązać się również z koniecznością korzystania z tych samych zasobów z osobnikami nienależącymi do tej samej grupy społecznej. Koty nie są zwierzętami stadnymi i towarzystwo innych przedstawicieli własnego gatunku nie jest im niezbędne. W sytuacji naturalnej w grupach żyją najczęściej spokrewnione kotki w różnym wieku wraz z młodymi. Zmuszanie kotów domowych do dzielenia terytorium z innymi, niespokrewnionymi kotami często jest powodem chronicznego stresu. Można go do pewnego stopnia zmniejszyć, zapewniając wszystkim osobnikom nieograniczony dostęp do zasobów (jedzenie, woda, kuwety, legowiska w różnych miejscach) oraz umożliwiając bezkonfliktowe przemieszczanie się po terenie (np. dzięki półkom tworzącym „ciągi komunikacyjne” na różnej wysokości).

Jako zagrożenie może być przez koty odbierana obecność innych osobników na granicy ich terytorium, np. kot sąsiadów chodzący po klatce schodowej czy wolno żyjące koty widziane przez okno. Bywa, że dla zwierzęcia jest to tak stresująca sytuacja, że konieczne staje się np. zabezpieczenie ogrodu przed kotami z zewnątrz.

Kolejnymi wyznacznikami kociego poczucia bezpieczeństwa są regularność i przewidywalność otoczenia. Stałe pory posiłków czy zabawy, uregulowany tryb życia opiekunów itp. pozytywnie wpływają na stan emocjonalny kota.

Omawiając kwestię wpływu środowiska, w jakim żyje kot, na jego poczucie bezpieczeństwa, trzeba również wspomnieć o tym, jakie znaczenie może mieć obecność człowieka. Kot, który nie został zsocjalizowany z człowiekiem w krytycznym okresie swojego rozwoju (do 9. tyg. życia), może przez całe życie odbierać próby kontaktu ze strony ludzi jako zagrożenie. Zamykanie takiego zwierzęcia w niewielkim mieszkaniu z liczną rodziną to skazywanie go na dożywotni stres. Nawet u zwierząt oswojonych i związanych emocjonalnie z człowiekiem tolerancja na jego bliskość, dotyk czy branie na ręce bywa bardzo różna u różnych osobników. Częste zmuszanie do kontaktu, takiego jak chwytanie, głaskanie, ale także upor­czywe przyglądanie się zwierzęciu, które tego nie toleruje, bywa poważnym źródłem poczucia zagrożenia. Z drugiej strony dla kota bardzo istotna jest obecność opiekuna, do którego zwierzę jest przywiązane emocjonalnie.

Innym aspektem zagadnienia bezpieczeństwa kota jest jego bezpieczeństwo fizyczne. Warunki, jakie należy spełnić, żeby ograniczyć możliwość urazów u kota, to między innymi:

• zabezpieczenie balkonów i okien, również okien uchylnych,
• zabezpieczenie przed kotem środków chemicznych i leków,
• usunięcie toksycznych roślin spoza zasięgu kota,
• ukrycie przed kotem przedmiotów takich jak: nici, włosy anielskie, nylonowe żyłki,
• ustabilizowanie mebli, które kot mógłby przewrócić, wskakując na nie (np. przymocowanie regałów do ściany),
• zwrócenie szczególnej uwagi przy zamykaniu pralki, suszarki czy szaf, w których koty lubią się ukrywać,
• zabezpieczenie drzwi przed samoczynnym zatrzaskiwaniem się.

Oczywiście nie jest to pełna lista, każde mieszkanie czy dom wymaga indywidualnej analizy pod kątem zagrożeń i możliwości ich niwelowania.