Bradykardia zatokowa u psów

Bradyarytmie to szeroka grupa zaburzeń rytmu serca definiowana jako spadek częstości rytmu komór poniżej norm fizjologicznych dla gatunku. Składają się na nie:

• bradykardie zatokowe,
• zatrzymanie akcji przedsionków,
• rytmy zatokowo-komorowe,
• asystolie,
• rozkojarzenia elektromechaniczne,

jak również:

• bloki śródprzedsionkowe,
• bloki przedsionkowo-komorowe.

Bradykardia zatokowa natomiast posiada wszystkie cechy rytmu zatokowego, z wyjątkiem częstości akcji serca, która w tym przypadku u przytomnego psa wynosi poniżej 60 uderzeń na minutę (37). Taki spadek częstości rytmu może mieć podłoże: fizjologiczne, patologiczne lub farmakologiczne (tab. 1).

Bradykardie mogą być związane z pierwotną chorobą serca i powstawać na skutek zwłóknienia układu bodźco-przewodzącego, towarzyszącego np. zastoinowej niewydolności serca (CHF, ang. congestive heart failure) (36), jak również wynikać z nacieku zapalnego (51) czy nowotworowego (14). Objaw ten może towarzyszyć organicznym chorobom serca (kardiomiopatiom, wadom wrodzonym), w tym szczególnie często kardiomiopatii przedsionkowej (ACM, ang. atrial cardiomyopathy) u psów (6). Co ciekawe, doniesienia o tej chorobie z zakresu medycyny weterynaryjnej obejmują jedynie kilkanaście przypadków klinicznych opisywanych na przestrzeni lat 1998-2017 (6, 46).

W medycynie człowieka ACM jest definiowana jako złożone zmiany strukturalne mięśniówki przedsionków wpływające na ich funkcję skurczową lub bodźcoprzewodzącą, z potencjałem do manifestacji klinicznej (15). Patologia ta może powstawać u ludzi na tle zapalenia mięśnia sercowego czy jego niewydolności, jak również wielu schorzeń ogólnoustrojowych, wśród których wyróżniono: nadciśnienie, cukrzycę, endokrynopatie, a nawet procesy starzenia się (15). Choroba ta nie jest dobrze poznana w weterynarii, dlatego też niezbędne jest prowadzenie dalszych badań (w tym histopatologicznych) u psów wykazujących zmiany echokardiograficzne ograniczone do przedsionków serca.

Bradykardia zatokowa to czasami jedynie objaw innej choroby, np.:

• zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (24),
• obrzęku mózgu (16),
• guzów mózgu (4),
• zatrucia lekami (52),
• choroby nowotworowej [jak w przypadku naczyniakomięsaka osierdzia u Jack Russel terriera (17)].

Spadek częstości rytmu może towarzyszyć również:

• zagrażającym życiu infekcjom [sepsa u noworodków (27), ropomacicze u suk (33)],
• zaburzeniom wodno-elektrolitowym, których sztandarowym przykładem jest hiperkaliemia wywołana chorobą nerek,
• przerwaniu ciągłości dróg wyprowadzających mocz,
• chorobie Addisona (25)
• czy jatrogennie, na skutek podanych leków (21).

Bradykardia jest również jednym z częściej występujących działań niepożądanych znieczulenia ogólnego, np. w związku z podaniem metadonu (1).

Bradykardia odruchowa na tle odruchu wazowagalnego powstaje na tle mechanizmów fizjologicznych, które przesadnie nasilone również stają się patologią. Najczęściej jest to reakcja na konkretną sytuację (kaszel, oddawanie moczu, kału) czy inne stany przebiegające z nadmierną aktywacją nerwu błędnego (łac. n. vagus) i dotyczy szczególnie zwierząt w podeszłym wieku z zaawansowaną chorobą serca, u których równowaga między układem sympatycznym i parasympatycznym ulega łatwo zachwianiu. Bardziej zaawansowaną odmianą zaburzenia równowagi układu autonomicznego są omdlenia wazowagalne występujące u ludzi przy szybkiej pionizacji ciała. Jedno z pierwszych doniesień o podejrzeniu występowania omdleń wazowagalnych u psów dotyczyło bokserów i pojawiło się już w 1971 r. (12). W przypadkach zwiększonego ciśnienia śródczaszkowego głównym odruchem prowadzącym do bradykardii jest odruch Cushinga (wyjaśnienie – ryc. 1) (4, 16, 24).