Zaburzenia płodności u wysokowydajnych krów mlecznych

Postępowanie przeciwdziałające występowaniu cichej rui polega w pierwszym rzędzie na dążeniu do usunięcia przyczyn, a więc zwiększeniu efektywności wykrywania rui, prawidłowym żywienie krów i usunięciu czynników stresowych. Wykrywanie krów w rui ułatwia kalendarz rujowy. W dużych oborach wolnowybiegowych do wykrywania krów w rui są coraz częściej stosowane automatyczne systemy wykrywania rui, np. pedometry (liczniki kroków) czy aktywometry. Są to elektroniczne urządzenia, zakładane na kończynę lub szyję. Aktywność ruchowa zwierzęcia, mierzona miedzy innymi liczbą kroków na godzinę czy liczbą ruchów szyją, jest odczytywana podczas dojów i przekazywana do komputera. Są stosowane również dożwaczowe urządzenia monitorujące (Smaxtec), które mierzą jednocześnie wybrane parametry w żwaczu. Pomocne są także systemy analityczne mierzące automatycznie poziom progesteronu w mleku (Herd Navigator) i metody do wykrywania krów tolerujących obskakiwanie, jak urządzenia KaMaR i Heat-Watch-System oraz pasty ogonowe.

U krów z brakiem rui, u których stwierdza się na jajniku obecność ciałka żółtego, wskazana jest indukcja rui preparatami zawierającymi prostaglandynę F₂α (PGF₂α) lub jej analogi, a u pozostałych zwierząt dobre wyniki przynosi stosowanie protokołu OvSynch lub jego modyfikacji. W stadach, w których wykrywanie rui stanowi problem, można wziąć pod uwagę oparcie organizacji rozrodu na synchronizacji rui i owulacji (OvSych lub jego modyfikacje u wszystkich krów).

Klinicznie patologiczna acyklia może być spowodowana nieczynnością (afunkcją) jajników, przetrwałymi pęcherzykami, torbielami jajnikowymi, ciałkiem żółtym rzekomociążowym lub rzadko nowotworami jajnika. U jałówek acyklia może być wynikiem braku lub niedorozwoju jajników.

Obecnie proponuje się nową klasyfikację acyklii (anowulacji) w oparciu o rozwój pęcherzyków jajnikowych:

• acyklia typu I: jajniki z brakiem ciałka żółtego i małymi pęcherzykami < 4 mm (do fazy rekrutacji pęcherzyków),
• acyklia typu II: rozwój fal pęcherzyków o średnicy do 9 mm (do fazy dewiacji), które jednak ulegają atrezji,
• acyklia typu III: utrzymujące się pęcherzyki owulacyjne (> 10 mm) lub twory pęcherzyko-podobne > 2,5 cm (torbiele),
• acyklia typu IV: ciałko żółte blokujące cykl przez wiele dni (> 17 dni).

O ile wcześniej dominującą postacią acyklii była nieczynność jajników, o tyle u wysokowydajnych krów coraz większego znaczenia nabiera przetrwanie pęcherzyków jajnikowych, czyli acyklia typu III (ryc. 4).

Za główne przyczyny zaburzeń w rozwoju pęcherzyków przyjmuje się niedobór energii i szybki metabolizm hormonów steroidowych w wątrobie, związany z dużym przepływem krwi przez ten narząd u wysokowydajnych krów. Wykazano, że klirens estrogenów, czyli ich usuwanie z krwi, jest wysoki u krów wysokowydajnych.

W stadach, w których stwierdza się często przypadki przetrwałych pęcherzyków, można stosować preparaty GnRH lub hCG w celu indukowania owulacji, jednak komórki jajnikowe są już z reguły zwyrodniałe. Inna możliwość terapii polega na stosowaniu gestagenów w postaci wkładek dopochwowych PRID delta lub CIDR w kombinacji z GnRH i PGF₂α (PRID/CIDR-Synch). Dobre wyniki daje również protokół Double-Ovsynch.

Za jedną z głównych przyczyn obniżonej płodności u wysokowydajnych krów uważa się obumieranie zarodków. Wykazano wzrost występowania obumierania zarodków do ponad 50% wraz ze wzrostem wydajności mlecznej. Wyróżnia się wczesne obumieranie zarodków (do 14. dnia po zapłodnieniu) oraz późne (14-45. dzień po zapłodnieniu). Wczesnego obumierania zarodków nie można rozpoznać klinicznie, wskazuje na nie jedynie powtarzanie rui w prawidłowych odstępach międzyrujowych. Późne obumieranie zarodków można natomiast rozpoznać ultrasonograficznie od 25. dnia po zapłodnieniu. W badaniach własnych wykazano, że obumieranie zarodków między 30. a 45. dniem po zapłodnieniu wystąpiło u 13-19% krów. Obumieranie zarodków może mieć wiele przyczyn, jak: zaburzenia chromosomalne, dysfunkcje hormonalne, stany zapalne błony śluzowej macicy, czynniki zakaźne i inne.

Wydaje się, że u wysokowydajnych krów mlecznych głównymi powodami obumierania zarodków są słaba jakość oocytów w następstwie zaburzeń metabolicznych oraz niekorzystne zmiany środowiska macicy związane z dysfunkcjami hormonalnymi, błędami żywieniowymi i podklinicznymi stanami zapalnymi błony śluzowej macicy.