Wybrane pasożytnicze choroby skóry bydła i małych przeżuwaczy

Pasożytnicze choroby skóry rzadko znajdują się w kręgu zainteresowania hodowców ze względu na brak znaczących i zauważalnych strat w hodowli zwierząt. Zwykle schorzenia charakteryzują się przewlekłym przebiegiem i jedynie w skrajnych przypadkach mogą doprowadzić do wycieńczenia organizmu i upadków. Obecność ektopasożytów sprzyja jednak rozwojowi wtórnych zakażeń, głównie bakteryjnych i grzybiczych, oraz obniża jakość życia zwierząt, co realnie przekłada się na spadek przyrostów masy ciała oraz wydajności mlecznej.

Świerzb

U bydła za wywoływanie zmian odpowiedzialne są trzy gatunki świerzbowca: Chorioptes bovis (świerzb chorioptyczny, „pęcinowy”, „ogonowy”), Psoroptes ovis (bovis) (świerzb psoroptyczny, naskórkowy) oraz Sarcoptes scabiei var. bovis (świerzb drążący, „głowowy”) (1, 2). U kóz chorobotwórcze gatunki to analogicznie: Chorioptes caprae, Psoroptes cuniculi i Psoroptes caprae, Sarcoptes scabiei var. caprae, u owiec Chorioptes ovis, Psoroptes ovis i Sarcoptes scabiei var. ovis (1, 3, 4). Na zakażenie narażone są szczególnie zwierzęta utrzymywane w wilgotnym, zimnym środowisku, bez dostatecznego dostępu promieni słonecznych, przede wszystkim w oborach uwięziowych. Niskie temperatury sprzyjają namnażaniu populacji świerzbowca, dlatego chorobę dużo częściej stwierdza się zimą (1, 4). U przeżuwaczy najczęściej odnotowuje się zakażenia na tle Chorioptes sp. i są to najmniej nasilone i męczące zwierzęta inwazje (2). W zależności od gatunku świerzbowca, samice w całym cyklu życiowym składają od 40-50 jaj. Czas od wyklucia z jaja do osiągnięcia pełnej dojrzałości wynosi 10-12 dni (3).

Dokładną lokalizację zmian wywoływanych przez konkretne gatunki świerzbowca przedstawia tab. 1, ale generalnie świerzb chorioptyczny lokalizuje się w okolicy zadu, drążący na pysku, kończynach i zadzie, a świerzb psoroptyczny na całym ciele zwierząt, u małych przeżuwaczy przede wszystkim na uszach. U owiec pierwsza zajęta zostaje skóra niepokryta wełną, szczególnie na kończynach miednicznych, mosznie, ale również na wymieniu (1). Najistotniejszym objawem jest silny świąd, który wywołuje u zwierząt dużą nerwowość. Choć świerzbowce nie mają styczności z układem krwionośnym żywiciela i nie żywią się krwią, ich odchody oraz związki chemiczne uwalniane w celu trawienia naskórka, doprowadzają do silnej reakcji alergicznej skóry.

Dlatego mimo wdrożonego, skutecznego leczenia zwierzęta mogą jeszcze jakiś czas wykazywać irytację i objawy chorobowe (4). Zakażone sztuki zwykle przestępują z miejsca na miejsce, ocierają się o barierki, czochradła, machają ogonem. Wełna owiec w okolicy zmian staje się brudna, a runo matowieje i tworzy bryłki, które z czasem wypadają. U tryków zmiany na mosznie w przypadku zarażenia Chorioptes ovis mogą doprowadzić do bezpłodności (1). Psoroptes cuniculi lokalizuje się w przewodach słuchowych małych przeżuwaczy, z tego względu chore zwierzęta najczęściej potrząsają głową. U kóz zarażenie może w skrajnych przypadkach doprowadzić do przerwania błony bębenkowej i rozwinięcia otitis media lub/i otitis interna, a u owiec do powstania otitis externa i tzw. kalafiorowatego ucha na skutek nadmiernego tarcia małżowinami usznymi (1).

Zmiany na skórze drążonej przez świerzbowce początkowo mają charakter wyłysień, otarć, łuszczącego się naskórka, grudek i krost. Niekiedy widoczny jest surowiczy wypływ, a z czasem skóra ulega liszajowaceniu i grubieje. Zaraźliwość jest duża i zwykle choruje wiele zwierząt w stadzie. Najistotniejsze ekonomicznie są zarażenia roztoczami Psoroptes sp. oraz Sarcoptes, gdyż swoją intensywnością doprowadzają zwierzęta do skrajnego niedożywienia (2). W diagnostyce różnicowej należy uwzględnić: wszawicę, nabyty niedobór cynku, grzybicę skórną oraz nadwrażliwość na ukąszenia owadów.

O ile Chorioptes sp. oraz Psoroptes sp. nie są zagrożeniem dla ludzi, o tyle świerzb drążący jest już potencjalną zoonozą. Zwykle konkretne warianty świerzbowca atakują konkretne gatunki docelowe, ale w skrajnych przypadkach mogą również przenieść się na człowieka. Krzyżowe zarażenie jest charakterystyczne zwłaszcza dla małych przeżuwaczy, gdyż gatunki pasożytujące na nich mogą przenosić się z owcy na kozę i odwrotnie (1).